Эксперт Ўзбекистон Республикаси ва УТC давлатлари ўртасидаги ҳамкорликнинг афзалликлари ҳақида гапирди

Иқтисодий тадқиқотлар маркази сектор мудири Ўзбекистоннинг Марказий Осиё минтақаси ва ундан ташқаридаги роли қандай ўзгариб бораётгани ҳақида гапирди.

Унинг интервюсида мамлакатимизнинг УТC доирасида амалга оширган ишлари, бутун Ташкилот мақсадлари сари интилаётганини акс эттирувчи кўплаб рақамлар келтирилган – бу, энг аввало, дўстлик ва ўзаро ишончни мустаҳкамлаш,турли ташқи сиёсат масалалари бўйича ягона позиция, ўзаро савдо ва сармоя ҳажмини ошириш учун қулай шарт-шароитлар яратиш, шунингдек, тинчлик ва хавфсизликни таъминлашга қаратилган саъй-ҳаракатларни мувофиқлаштириш ва ҳамкорликни ривожлантиришдир.

Хусусан, туркий дунё мамлакатлари (Озарбайжон, Қозоғистон, Қирғизистон, Туркия ва Туркманистон) билан ўтган йилдаги савдо кўрсаткичлари қуйидагича: 9,3 миллиард доллар, бу умумий ташқи савдо айланмасининг 22,1 фоизини ташкил этади. 2010 йилда эса туркий дунё давлатлари билан савдо айланмаси атиги 15 фоизни ташкил этган.

Ўтган йили Ўзбекистон туркий дунё мамлакатларига 3,9 миллиард долларлик маҳсулот экспорт қилди, бу умумий экспорт ҳажмининг 23,7 фоизини ташкил этди ва 2010 йилдаги 16 фоизга нисбатан сезиларли ўсишни кўрсатмоқда.

2021-йилда импорт 5,4 миллиард долларни ташкил этди. Бу ташқи дунёдан импорт қилинадиган барча маҳсулотларнинг 21,1 фоизини ташкил этади. 2010 йилда эса туркий дунё давлатларидан импорт атиги 16 фоизни ташкил этган.

Ўтган йили товар айирбошлаш ўтган йилга нисбатан 40,1 фоизга кам бўлган бўлса, ўтган йил ва 2010 йил кўрсаткичларини солиштирадиган бўлсак, 2021-йилда туркий дунё мамлакатлари билан товар айирбошлаш ҳажми 2,8 баробарга ошган. Агар фақат экспорт ҳақида гапирадиган бўлсак, у 2021 йилда бўлган

Охирги икки йил давомида мамлакатлар бўйича ҳар бир давлат улушининг ўсиши: Қозоғистон учун 8,5 фоиздан 9,3 фоизга, Туркия учун 4,4 фоиздан 8,1 фоизга, Қирғизистон учун 0,7 фоиздан 2,3 фоизга, Туркманистон учун 1,2 фоиздан 2,1 фоизгача ўсди. Фақат Озарбайжон билан товар айирбошлаш 0,3 фоиз даражасида қолди.

Эътиборлиси, Ўзбекистон томонидан туркий дунё мамлакатларига экспорт қилинаётган маҳсулотларнинг қарийб ярми (47,5 фоизи)ни саноат маҳсулотлари ташкил этади.

Инвестицияларга келсак, республикамизга киритилаётган тўғридан-тўғри хорижий инвестициялар ва кредитлар орасида туркий дунё мамлакатлари ҳиссасига 12,9 фоиз ёки 1,1 миллиард доллар тўғри келади. Мамлакатлар бўйича: Туркия 11,1 фоиз ёки 909,6 миллион доллар, Қозоғистон 1 фоиз (80,1 ьиллион доллар) сармоя киритади.

2020-йилдан буён УТC давлатларидан тўғридан-тўғри инвестициялар ва кредитларнинг ўсиши 16,9 фоизни ташкил этди ва 2010-йилга нисбатан 12,8 баробар ошди.

Шунингдек, Ўзбекистонда УТC давлатлари капитали иштирокидаги қўшма корхоналар сони сезиларли даражада ошди: ҳозир уларнинг сони 3791 тани ташкил этади, бу хорижий капитал негизида ташкил этилган қўшма корхоналар умумий сонининг 27,3 фоизини ташкил этади.

Экспертнинг фикрича, тақдим этилган таҳлиллардан хулоса қилиш мумкинки, Ўзбекистон ва туркий дунё мамлакатлари ўртасида савдо айланмасини ошириш учун ҳали ҳам амалга оширилмаган катта салоҳият мавжуд.

Савдо-иқтисодий ҳамкорликни янада ривожлантиришнинг устувор йўналишларидан бири эса транспорт-логистика соҳаси бўлиб, бу қуйидаги омиллар билан боғлиқ:

Ўзбекистоннинг жойлашуви шундайки, экспорт-импорт операциялари 9 та транспорт йўлаги бўйлаб амалга оширилади, улардан 8 таси УТC давлатлари орқали ўтади;

Узбекистон бешта давлат билан чегарадош, улардан учтаси УТC аъзоси (Қозоғистон, Қирғизистон ва Туркманистон);
денгизга тўғридан-тўғри чиқишнинг йўқлиги мамлакатимизнинг транспорт харажатларини сезиларли даражада оширади, иқтисодиётимизни жаҳон бозорида рақобатбардошлигини камайтиради — рақамларда: Марказий Осиё мамлакатининг транспорт харажатлари импорт қилинадиган товарлар нархининг 60 фоизигача .
Шу билан бирга, тегишли тадқиқотлар ўтказган халқаро експертлар Ўзбекистоннинг салоҳияти қабул қилинган юк ҳажмини 16 миллион тоннага етказиш эканлигини таъкидламоқда. Бу транспорт инфратузилмаси яхшиланса, божхона тарифлари пасайтирилса мумкин.

Шу боис мамлакатимизда узунлиги 670 километр бўлган Мозори Шариф-Кобул-Пешовар транс-афғон темир йўли қурилишига қизиқиш ортиб бормоқда. Бу йўл Ўзбекистонга Покистоннинг Карачи, Кесем ва Гвадар денгиз портларига чиқиш имконини беради.

Мамлакат логистикасини яхшилашнинг яна бир йўли – Ўзбекистон – Қирғизистон – Хитой темир йўл линиясидир. Бу Хитойдан товарларни етказиб бериш масофасини 900 километрга, саёҳат вақтини 7-8 кунга қисқартириши мумкин.

Шунингдек, «Учқудуқ – Қизилўрда» темир йўл ва автомобил йўли, «Туркистон – Чимкент – Тошкент» темир йўл линияси ва «Ўзбекистон – Туркманистон – Эрон – Уммон» транспорт йўлагини қуриш имкониятлари ҳам мавжуд.

Юқоридаги барча лойиҳалар мутахассислар томонидан танланган энг қисқа транспорт йўлаклари бўлиб, юкларни ташиш вақтини ва уларни етказиб бериш нархини камайтиради.

Бинобарин, айтиш мумкинки, мамлакатимиз иқтисодий ўсиш суръатлари бевосита янги халқаро транспорт йўлакларини барпо этиш, шунингдек, Ўзбекистоннинг жаҳон иқтисодиётига оқилона интеграциялашуви тезлиги, юртдошларимиз турмуш даражасини юксалтиришга боғлиқ.