Энергия бозорининг ягона регулятори парламент ва президентга ҳисобот беради

Ўзбекистон Республикаси қонунчилигининг янги нормаларига мувофиқ мамлакатда янги орган — энергетика бозорининг ягона регулятори яратилади.

«Мамлакатнинг энергетика қонунчилиги энди жиддий равишда эскирган. Электр энергияси тўғрисида» ги қонун 2009 йилда қабул қилинган. Халқаро молия институтлари экспертлари уни баҳолаган ҳолда шундай ёзилганлигини таъкидладилар, чунки у чет эллик инвесторларга ҳеч нарса таклиф қилмади. Шу билан бирга, бу жуда ноаниқ. Ҳужжатда ким нимага масъул эканлиги, қайси инвесторнинг камситилишларга қарши ҳуқуқлари ва кафолатлари борлиги кўрсатилмаган. Шунингдек, мамлакатда бозор иштирокчиларини лицензиялаш тартиби ҳали ҳам мавжуд эмас.

Унинг сўзларига кўра, буларнинг барчаси янги таҳрирдаги Электр энергетикаси тўғрисидаги қонун лойиҳасида, шунингдек ишлаб чиқилган Электр тармоқлари кодексида ўзгартирилади.

«Янги қонунда электр энергияси бозори регуляторини яратиш кўзда тутилган. Бу ҳукуматдан ташқарида, парламент ва президент олдида ҳисобот берадиган орган бўлади. Айнан у тарифларни белгилайди, уларнинг шаклланишига депутатлар бевосита таъсир қилиши мумкин, уларнинг аниқлиги ва зарурлигини маълум бир вақт оралиғида муҳокама қилишади», деди у.

Ходжаевнинг қўшимча қилишича, ушбу ташкилот нафақат тарифни ўрнатади, масалан, 295 ёки 300 сўм, балки бу нарх нима учун танланганлигини ҳам батафсил кўрсатиб беради.

«Халқаро амалиёт шуни кўрсатадики, тарифларни ҳукуматдан ташқарида комиссия томонидан белгилаш энг тўғри ва энг яхши қарор ҳисобланади. Инвестор, ҳукуматнинг тарифларни белгилашини кўриб, бозорнинг келажаги тўғрисида доимо оқилона шубҳа туғдиради. У электр энергияси учун бир хил тарифлар, рақобатчилар учун эса арзонроқ бўлган вазият юзага келиши мумкин деб ўйлайди. Агар танаси коллегиал бўлса, унда бундай тузилишга кўпроқ ишонч бўлади», — дея таъкидлади Энергетика вазирлиги раҳбари ўринбосари.

Қонун барча ҳуқуқий протседуралардан ўтиши ва йил охирига қадар қабул қилиниши режалаштирилган. Бу мамлакатга тарифларни белгилашнинг янги босқичига ўтишга имкон беради — фарқли равишда, улгуржи харидорлар учун битта нарх, уй эгалари учун эса бошқа нархда бўлади ёки, масалан, вақти-вақти билан ўзгариб туради.

«Буларнинг барчаси бозорда рақобатни бошлашга имкон беради. Электр энергиясини ишлаб чиқарувчилар тармоқ компанияларига сотиш учун кураш олиб борадилар ва улар энергияни арзонроқ бўлган жойда сотиб олишади. Мустақил регулятор бозорда нархларни кузатиб боради, ортиқча ишлаб чиқариш мавжудлигини кузатади. Агар электр энергияси ортиқча бўлса, қувватни тўхтатгандан кўра, аҳоли нархларини пасайтирсак яхши бўлади», — дея таъкидлади у.

Шунингдек, вазир ўринбосари таъкидлашича, Ўзбекистон ислоҳотларни амалга ошираётганда хусусий компанияларни маслаҳатчи сифатида танламайди, ҳар қандай давлатнинг ўзига хос моделига таянмайди ва ҳеч кимга тақлид қилмайди.

«Бировнинг моделини асос қилиб танлаганингизда, мамлакатингиз учун зарур бўлган натижаларга эришиш сиз учун жуда қийин бўлади, лекин хусусий компания мисолида объективликка эришиш қийин. Шунинг учун биз учун ягона тўғри қарорни қабул қилдик — халқаро молия институтлари билан ҳамкорлик қилишни бошладик. Ва биз Жаҳон банки, Осиё банки ёки Европа тикланиш ва тараққиёт банки бизни ислоҳ қилади деб айтмаяпмиз. Биз ушбу учта тузилма мутахассисларини бир жойга тўпладик ва келинглар, биргаликда ислоҳотларнинг катта бош режасини ва энг муҳими, уларни амалга ошириш учун йул харитасини тайёрлайлик, деди «.

Ушбу банклар билан ҳамкорликнинг яна бир ижобий томони, таъкидлади Шерзод Хўжаев, бу янги авлодга хусусий сармояларни жалб қилишга ёрдам беради, айниқса алтернатива — қуёш ва шамолга.

«Халқаро молия институтлари бизга халқаро тендерларни ўтказишда ёрдам беришади. Нима учун бу жуда муҳим? Улар яхши обрўга ва катта тажрибага эга. Тендер ўтказганда, катта ўйинчилар уларда иштирок этишдан мамнун, чунки улар шаффоф ва адолатли бўлишини билишади, бу ерда ҳаммага тенг кириш ва ёндашув таъминланади, у ёки бу йуналишда ҳамдардлик бўлмайди. Бунга, қоида тариқасида, хусусий консалтинг компаниялари айбдор. Улар тендер ҳужжатларини шундай тайёрлайдиларки, инвесторларнинг бир гуруҳи бошқаларникидан устунроқ бўлсин «, — деди у.

Унинг сўзларига кўра, халқаро молия институтлари ислоҳотларни қўллаб-қувватлашнинг иккита асосий нуқтасини яхши билишади — энергия мавжуд бўлиши керак, хизматларнинг сифати истеъмолчилар талабларига жавоб бериши керак.

«Мамлакатимизда энергия нархлари масаласи доимий равишда кўтарилиб келинмоқда. Аммо рақобат бўлмагунча нарх паст бўлиши мумкин эмас. Биз қанчалик кўп рақобат қилсак, электр энергиясининг нархи шунча паст бўлади. Ва агар биз тўғри қонунчилик базасига эга бўлсакгина рақобатни яратамиз. Бозорга чиқишдан олдин ҳар қандай инвестор хатарлар рўйхатини баҳолайди, бўшлиқ мавжуд бўлган қонунчиликни ўрганади. Бизнинг асосий вазифамиз — келгуси икки йил ичида уларни йуқ қилиш”, — дея хулоса қилди вазир ўринбосари.