Прогнозлаш ва макроиқтисодий тадқиқотлар институти (ПМТИ) мутахассислари мамлакат ҳудудлари иқтисодиётидаги табақаланишни баҳолади.
Бутун дунёда иқтисодий беқарорлик кузатилаётган бугунги кунда ишлаб чиқариш фаолияти бевосита хорижий давлатлар билан боғлиқ; бундай беқарорлик уларнинг иқтисодиётида ташқи савдо ҳиссаси юқори бўлган ҳудудларнинг заифлигининг ўсишига салбий таъсир кўрсатиши мумкин.
Хусусан, 2020-йилда коронавирус пандемияси туфайли аҳоли жон бошига ЯХМ бўйича мамлакат иқтисодиётидаги ҳудудлараро фарқ 2019-йилга нисбатан 25 фоизга, саноат ишлаб чиқаришида эса 17 фоизга ошди.
2021-йилда бу тафовут мос равишда 3 фоиз ва 11 фоизга қисқарганига қарамай, ҳозирги олдиндан айтиб бўлмайдиган шароитларда ҳудудларнинг келажакда комплекс ривожланишини прогноз қилиш, шунингдек, минтақалараро табақаланишнинг кучайишига йўл қўймасликка қаратилган аниқ чора-тадбирлар ишлаб чиқилмоқда.
Маълумот учун: Минтақалараро фарқ деганда кўрсаткичнинг минтақалар бўйича энг юқори ва энг паст қийматларининг нисбати тушунилади.
2016-2021-йилларда минтақавий иқтисодиётда минтақалараро тафовутларнинг қисқариши ва уларнинг барқарор ҳолатга ёндашуви таҳлили бета-конвергенция модели (β-конвергенция) ёрдамида амалга оширилди. Иқтисодий ўсишнинг ушбу неоклассик моделига кўра, агар ҳудудлар ўртасидаги ягона фарқ уларнинг асосий капитал даражаси бўлса, капитали кам бўлган камбағал ҳудудлар капитали юқори концентрацияга эга бўлган бой минтақаларга қараганда тезроқ иқтисодий ўсишни бошдан кечиради. Демак, ҳудудлар ўртасидаги номутаносиблик пасайиб бормоқда, бу эса ўз навбатида минтақалараро номутаносиблик камайганидан далолат беради.
Қайси давлат деб қаралишидан қатъий назар, унинг пойтахти (йирик шаҳарлари) бошқа ҳудудларга нисбатан иқтисодий ривожланиш кўлами бўйича бир қатор афзалликларга эга. Ўзбекистон иқтисодиётидаги етакчи ўринни ҳисобга олган ҳолда, Тошкент шаҳрини ҳам минтақалараро номутаносибликнинг асосий манбаи деб ҳисоблаш мумкин. Шу билан бирга, пойтахтимизнинг иқтисодий салоҳияти Тошкент вилоятининг иқтисодий кўрсаткичларига ҳам ижобий таъсир кўрсатмоқда. Республикада ишлаб чиқарилаётган истеъмол товарларининг 35,7 фоизи, хизматларнинг 44,9 фоизи, ялпи ички маҳсулотнинг 27,8 фоизи уларнинг ҳиссасига тўғри келади. Шундан келиб чиқиб, конвергенция моделидан Тошкент шаҳри ва Тошкент вилоятининг чиқарилиши билан минтақалараро тафовутлар натижалари янада яққол намоён бўлади.
Юқоридагиларни инобатга олган ҳолда, тадқиқотда шартли бета-конвергенция таҳлили учта вариантда амалга оширилди: республиканинг 14 та вилояти (1-модел), Тошкент шаҳри бундан мустасно (2-модел), Тошкент шаҳри ва Тошкент вилояти (3-модел) бундан мустасно.
Шартли бета конвергенция моделининг учала варианти ҳам Ўзбекистон ҳудудлари иқтисодий барқарор ҳолатга яқинлашаётганлиги ва улар ўртасидаги номутаносибликни камайтираётганидан далолат беради. Чегара ҳудудларини ривожлантириш иқтисодий ўсишга ижобий таъсир кўрсатиши аниқланди; оптик толали алоқа линияларининг амалга оширилиши ҳудудларнинг ривожланиш даражасини иқтисодий жиҳатдан энг ривожланган ҳудудларга яқинлаштиришга хизмат қилмоқда. Шу билан бирга, энг ривожланган ҳудудларни моделдан чиқариб ташлаш охирги омилнинг аҳамиятини пасайтиради.
14 та ҳудуд учун ҳисобланган Halflife кўрсаткичи минтақалараро табақаланишни 50 фоизга қисқартириш учун 35 йил, Тошкент шаҳри ва Тошкент вилоятини ҳисобга олмаганда – 25 йил вақт кераклигини кўрсатди.
Ўрганишлар натижасида ҳудудий географик жойлашувга яқинлик ва ҳудудларнинг иқтисодий ривожланишининг ўхшашлиги омилларини ҳисобга олган ҳолда ҳудудий сиёсатнинг йўналишларини белгилаш ва тегишли чора-тадбирлар ишлаб чиқиш зарур, деган хулосага келди.
Масалан, бета-конвергенция схемаси Сурхондарё, Самарқанд ва Қашқадарё вилоятлари нафақат географик, балки иқтисодий ўсиш бўйича ҳам яқин ҳудудлар эканлигини кўрсатди.
Худди шундай жуғрофий жиҳатдан яқин бўлган, иқтисодий ўсиш суръатлари бўйича Хоразм, Бухоро ва Навоий вилоятларига ўхшаш Андижон, Наманган ва Фарғона вилоятлари учун ҳам уларни келгусида ривожлантиришнинг умумий йўналишларини кўрсатиш мақсадга мувофиқдир.