Ўзбекистон Республикаси Марказий банки томонидан пул-кредит сиёсати самарадорлигини ошириш бўйича чора-тадбирлар ишлаб чиқилди

Ўзбекистон Марказий банки ҳукуматга пул-кредит сиёсати самарадорлигини ошириш бўйича тавсиялар берди. Тадбиркорлик фаолияти билан боғлиқ рақобатга зид нормаларни бекор қилиш, импорт чекловларини қисқартириш, ички бозорда улгуржи савдони фақат нақд пулсиз ҳисоб-китобларга ўтказиш, имтиёзли кредитлашни тўхтатиш ва бошқалар шулар жумласидандир.

Самарали пул-кредит сиёсатини юритиш шартлари Ўзбекистон Марказий банки томонидан эълон қилинган “2023 ва 2024-2025 йилларга мўлжалланган пул-кредит сиёсатининг асосий йуналишлари” шарҳида келтирилган.

Ҳужжатга кўра, келгуси йилларда пул-кредит сиёсати самарадорлигини ошириш масаласи иқтисодиётнинг турли тармоқларида амалга оширилаётган қуйидаги чора-тадбирлар билан чамбарчас боғлиқ бўлади.

Истеъмол бозорларида рақобат муҳитини ривожлантириш

Ушбу йуналишда:

— халқаро консалтинг компаниялари билан биргаликда тадбиркорлик субектларини қўллаб-қувватлаш, бозор механизмлари ва рақобат муҳитига зид бўлган нормаларни бекор қилиш бўйича қарорлар ва фармойишлар ҳамда механизмларни инвентаризация қилиш орқали;

— истеъмол товарлари импортига божхона ва тарифсиз чекловларни камайтириш, саноатни етарли даражада эркинлаштириш, ташқи савдода истеъмол ва инвестиция товарлари билан монопол мавқега барҳам бериш, импорт қилувчилар сонини кўпайтириш, импорт географиясини ва янги муқобил маршрутларни ишлаб чиқиш;

— темир йул ва ҳаво транспорти хизматлари кўрсатиш соҳасида хусусий корхоналарни жалб қилиш, ушбу хизматлар бозорида эркин рақобат учун шарт-шароит яратиш орқали транспорт ва транспорт харажатларининг маҳсулот таннархига таъсирини камайтириш;

— монополист корхоналарнинг товар ва хизматларига нарх белгилаш механизмларининг шаффофлигини таъминлаш;

— яқин йилларда Жаҳон савдо ташкилотига аъзо бўлиш жараёнини жадаллаштириш, минтақавий транспорт йулакларининг муҳим қисмига айланиш чораларини кўриш муҳим аҳамият касб этади.

Яширин иқтисодиётни қисқартириш

Марказий банк маълумотларига кўра, мамлакатимизда яширин иқтисодиётни қисқартиришнинг стратегик йуналишларини белгилаш ва барча манфаатдор вазирлик ва идораларни сафарбар этган ҳолда қуйидаги йуналишларда чора-тадбирларни амалга ошириш зарур:

— 2023–2024-йилларда тўлиқ инвентаризатсия ўтказиш ва алоҳида корхона ёки тармоқларга бериладиган имтиёзларни бекор қилиш орқали барча бозор иштирокчилари учун тенг имкониятлар ва соғлом рақобат муҳитини яратиш;

— импорт қилинадиган товарларнинг ички бозорда фақат нақд пулсиз ҳисоб-китоблар шаклида улгуржи савдоси амалга оширилишини тўлиқ таъминлаш мақсадида импорт қилинадиган маҳсулотлар ҳаракатининг ягона ахборот тизимини ишлаб чиқиш ва жорий этиш ва буни назорат қилиш;

— солиқ тўлашдан бўйин товлаганлик ҳолатларида жазо муқаррарлигини таъминлаш, расмий иқтисодиётдаги ишларни яширин иқтисодиётга қараганда анча фойдали қилиш, бу борадаги тўсиқларни бартараф этиш, тушунтириш ишларини барча мавжуд воситалар билан кенгайтириш;

— юридик шахслар томонидан молиявий ёрдам ва жисмоний шахсларнинг банк ҳисобварақларига кредит сифатида ўтказилган маблағларга нисбатан жисмоний шахсларнинг даромадларига солиқ солиш амалиётини жорий этиш, ушбу тушумларни пул маблағлари тўлиқ қайтарилган ҳолда солиқ солинадиган базадан чиқариб ташлаш;

— жиноятдан олинган даромадларни легаллаштиришга ва терроризмни молиялаштиришга қарши курашиш тизими доирасида шубҳали мижозлар ва операцияларни барвақт аниқлаш кўрсаткичларини жорий этиш ва назоратни кучайтириш.

Банк тизимидаги трансформациялар ва хусусийлаштириш

Шу муносабат билан регулятор ҳукуматга қуйидаги тавсияларни берди:

— 2023-йилда давлат улуши юқори бўлган йирик банкларни, хусусан, давлат улуши бўлган банкларнинг (“Қишлоқ қурилиш банк”, “Халқ банк”, “Микрокредитбанк”, “Алоқа банк”, “Агробанк”) ацсияларини хусусийлаштириш жараёни мантиқий якунига етказилади. ва Миллий банк) Европа тикланиш ва тараққиёт банки билан ҳамкорликда очиқ кимошди савдосига (IPO) қўйилади ва “Асакабанк”даги трансформация жараёнларининг фаол босқичига ўтади;

— банк хизматлари бозорида рақобатни кучайтириш ва барча иштирокчилар учун тенг шароитларни таъминлаш бўйича халқаро тажриба асосида бошланган ишларни такомиллаштириш;

— 2023 йилдан бошлаб рақобат муҳитига салбий таъсир кўрсатувчи ва кредитларнинг самарасиз тақсимланишига олиб келадиган имтиёзли кредитлаш (фоиз ставкалари бозор фоиз ставкаларидан паст бўлган кредитлар) ва йуналтирилган кредитлаш (маҳаллий давлат ҳокимияти ва бошқаруви органлари томонидан кредитлар тайинлаш) усулларидан фойдаланишни босқичма-босқич қисқартириш.

Қайд этилишича, банк тизимида берилган кредитларнинг 60% йуналтирилган бўлиб, тижорат банкларининг кредит портфелида муаммоли кредитлар улуши юқори даражада сақланиб қолаётгани ана шу омил таъсиридадир.

Марказий банк маълумотларига кўра, давлат банкларини ўзгартириш ва хусусийлаштиришнинг муваффақиятли якунланиши қуйидагилар учун асос яратади:

  • давлат бюджетидан банкларга капитал қўйилмаларга бўлган эҳтиёжнинг кескин камайиши;
  • бозор муносабатлари асосида банк тизимининг фаолиятини таъминлаш;
  • хорижий инвестициялар ва хусусий инвесторлар маблағлари ҳисобидан банклар капиталини кўпайтириш ва шу орқали иқтисодиётда пул оқимларини самарали тақсимлаш натижасида истиқболли лойиҳаларни кредитлаш кўламини кенгайтириш учун шарт-шароит яратилади.