Ўзбекистонда кўчмас мулк қийматининг бозор ҳисобига ўтиш механизми жорий этилади

Ўзбекистонда кўчмас мулкни бозор тамойили асосида баҳолашга ўтиш бир неча босқичда амалга оширилади. Ўзбекистон молия вазирининг ўринбосари Дилшод Султонов янги тизим ҳақида гапирди.

Шунингдек, у кўчмас мулкнинг ҳозирги кадастр қиймати ва бозор қиймати ўртасидаги асосий фарқларни тушунтирди.
2021 йилдан 2024 йилгача Ўзбекистонда эр ва мулк солиғини ҳисоблаш механизми жорий этилади. Кўчмас мулк объектларининг қиймати бозор қийматига яқин бўлади. Биринчидан, механизм Тошкентнинг Мирзо Улуғбек туманида, Тошкент вилоятининг Бўстонлиқ туманида, Навоий шаҳрида ва Бухоро вилоятининг Ромитан туманида экспериментал асосда қўлланилади.
«Ҳозирги кадастр қиймати бозор қийматидан анча паст. Аслида, бу 1991 йилдаги обектлар қурилган пайтдаги материалларнинг нархи, амортизация фактори ва тузатиш омилларига кўпайган. Уйнинг жойлашуви, мавжудлиги жорий кадастр қийматини ҳисоблашда инфратузилма, кўкаламзорлаштириш, объектлар синфи ва бошқа кўплаб бозор кўрсаткичлари Хусусан, метро яқинидаги бир ёшли уйдаги тенг майдонли бир хонали квартира. Шаҳар чеккаси ҳам худди шундай”, — дея тушунтиради Дилшод Султонов.

Тошкент марказида жойлашган объектларнинг амалдаги кадастр қиймати бозор нархидан ўртача 4 баробар, шаҳар четидаги объектларникидан 2 баравар паст.
2018 йилда жисмоний шахсларнинг мол-мулкини уларнинг кадастр қийматидан келиб чиқиб солиққа тортишга ўтказиш бўйича кўрилган чора-тадбирлар кўчмас мулк объектларининг солиқ базасини 6,3 баробар оширишга имкон берди. Кадастр қийматининг киритилиши билан жисмоний шахсларнинг мол-мулкига солинадиган солиқ ставкаси ҳам пастга қараб қайта кўриб чиқилди.
Сўнгги 3 йил ичида кўчмас мулк объектлари сони ҳам ошди — бу жисмоний шахсларнинг мол-мулкига солинадиган солиқларнинг ўсишига ҳам таъсир кўрсатди. Хусусан, янги бинолар туфайли, шунингдек, 2018 йилда ўзбошимчалик билан қурилган турар-жой биноларига (уй-жой амнистияси) эгалик ҳуқуқини тан олиш бўйича бир марталик умуммиллий аксия ўтказилди.

Кўчмас мулк объектлари сони 2021 йил бошига 7 830 мингтани ташкил этди. Шу билан бирга, пойтахтда қарийб 50% кадастр қиймати 50-100 миллион сўм бўлган кўчмас мулк объектларига тўғри келади, 23% объектлар — 50 миллион сўмгача ва 30% объектлар — 100 миллион сўмдан ортиқ.
«Кўчмас мулкдан олинадиган солиқларнинг самарадорлиги асосан солиқ базасининг барқарорлиги билан боғлиқ. Бу солиқлар бошқаларга қараганда самаралироқ ҳисобланади, чунки улар ресурсларни тақсимлашга камроқ таъсир қилади, хусусан, меҳнат тўғрисидаги қарорларга таъсир қилмайди», деб ёзади вазир ўринбосари.

Ерни ҳам, биноларни ҳам ўз ичига оладиган кенгроқ солиқ базасини аниқлаш бир қанча афзалликларга эга, чунки бу реал бозор қийматининг бузилиши билан солиқ ставкаларини сезиларли даражада пасайтиришга имкон беради, чунки бозорда тузилган битимларнинг ҳақиқий қиймати эр ва биноларни ўз ичига олади.
Бироқ, кўчмас мулк бозорининг номукаммаллиги туфайли, тахмин қилинган бозор қиймати бозор нархининг 80% тартибида бўлиши эҳтимоли кўпроқ. Бу бозор моделлари қийматининг мутлақ аниқлигини таъминлайдиган баҳолаш моделларини ишлаб чиқишдаги қийинчиликлар билан боғлиқ.
Янги тизим қандай амалга оширилади
Мулк солиғи ва эр солиғини бозор қийматига яқин кадастр қийматига қараб ҳисоблаш механизмини жорий этиш икки босқичда амалга оширилади:
биринчи босқичда (2021-2023) — уй-жой фондининг кўчмас мулк объектлари (квартиралар, якка тартибдаги уйлар, қишлоқ уйлари), шунингдек ушбу объектлар эгаллаган ер участкалари учун;
иккинчи босқичда (2022-2024) якка тартибдаги турар жой бўлмаган кўчмас мулк объектлари, шунингдек, ушбу объектлар эгаллаган эр участкалари учун.
4 йил давомида кўчмас мулк объектларини бозор қиймати бўйича баҳолаш режалаштирилган, яъни бозорда шаклланган кўчмас мулк объектларига бўлган талаб ва таклиф асосида, ва кўчмас мулк бозори бўлмаган чекка ҳудудларда. қурилиш харажатлари қиймати бўйича (харажатлар усули).
Ислоҳот давомида солиқ тушумларининг кўпайишини таъминлаш режалаштирилмаган, яъни солиқ базасининг умумий ўсиши солиқ ставкаси ҳажмига (2018 йилда бўлгани каби) тенглаштирилади, лекин шу билан бирга, йиғилган суммани қайта тақсимлашга эришилади ва солиқ маъмурияти соддалаштирилади.