Ўзбекистонда озиқ-овқат маҳсулотлари нархи тушади

Яқин келажакда Ўзбекистонда озиқ-овқат маҳсулотлари нархи тушади. Бундан ташқари, Европа давлатларидан республикага ушбу маҳсулотлар импорти, истеъмоли ҳам ошади.

Бунга 36 турдаги озиқ-овқат маҳсулотлари импорти 2023-йил охиригача божхона тўловларидан озод қилингани сабаб бўлди.

Иқтисодий тадқиқотлар ва ислоҳотлар маркази директори Обид Ҳакимов кўрилаётган чора-тадбирлар аҳоли фаровонлигига қай даражада таъсир қилиши, кутилаётган натижа ва бу қарорлар ички бозордаги нархларга қандай таъсир қилиши ҳақида гапирди.

«Маълумки, 23-март куни Президент томонидан 32 турдаги озиқ-овқат маҳсулотларини олиб киришда божхона тўловларининг нол ставкасини жорий этиш тўғрисидаги қарори имзоланган эди.

Бунинг сабаби, биринчидан, бу маҳсулотлар аҳоли истеъмолида энг кўп қўлланилиб, гўшт, пишлоқ, макарон, олма каби маҳсулотлар кундалик ҳаётимизнинг асосий маҳсулотлари қаторига киради.

2022-йилда республикамизга ушбу маҳсулотларнинг қарийб 900 миллион доллари импорт қилинган. Ушбу маҳсулотлар учун 500 миллиард сўмдан ортиқ божхона тўловлари тўланди», — деди Обид Ҳакимов.

ИТМ директорининг сўзларига кўра, айрим турдаги истеъмол товарлари учун божхона тўловларининг нолга туширилиши икки томонлама самара беради.

«Биринчидан, божхона тўловлари камайтирилганда импорт қилинадиган маҳсулотлар арзонлашади ва натижада бу маҳсулотлар истеъмоли ортади. Биз буни алмашув эффекти деймиз. Иккинчидан, бир давлатдан олиб кирилаётган товарлар қимматроқ бўлгани учун савдо йўналиши ҳам ўзгаради. Ўзгаришлар. Яъни импорт географияси ўзгаради. Биз ушбу чора-тадбирлар истеъмолчиларга қандай таъсир қилишидан келиб чиқиб, ушбу икки таъсир нуқтаи назаридан ўз баҳолашимизни қилдик «, деди у.

ИТМ директорининг сўзларига кўра, ушбу турдаги истеъмол товарлари бўйича божларнинг нолга туширилиши аҳолининг ижтимоий ҳимояга муҳтож қатламларини манзилли қўллаб-қувватлаш ва кам таъминланган уй хўжаликлари томонидан истеъмолни рағбатлантириш имконини беради.

«Масалан, битта хонадондаги истеъмолга эътибор қаратадиган бўлсак, таҳлил шуни кўрсатадики, бу озиқ-овқатлар одатда кам ёки ўрта даромадли уй хўжаликлари даромадларининг катта қисмини ташкил қилади.

Жумладан, булар макарон, тухум, сариёғ, гўшт, пишлоқ, олма ва бошқалар. Демак, агар аҳолининг ижтимоий ҳимояга муҳтож қатламлари фақат кефир сотиб олаётганда уй-рўзғор харажатларининг 5,6 фоизини сарфласа, даромади юқори бўлган оилалар бир хил товар гуруҳига сарфланган харажатларнинг атиги 0,7 фоизини ташкил қилади», — дея тушунтирди эксперт.

Тадқиқот натижалари шуни кўрсатадики, ушбу озиқ-овқат маҳсулотларига сарфланган харажатларнинг даромадга нисбати энг юқори даромадли уй хўжаликларига қараганда кам таъминланганлар учун 8-10 баравар юқори.

ИТМ маълумотларига кўра, ушбу товарларга божхона тўловларининг нолга туширилиши гўшт ва гўшт маҳсулотлари импортини 4,8 миллион долларга, пишлоқ маҳсулотлари — қарийб 900 минг долларга, ёнғоқларни — 1,3 миллион долларга, олма ва нокни — 1,9 миллион долларга, янги мева импортини оширади. — 1,6 миллион долларга, шоколад — 4,7 миллион долларга, қандолат маҳсулотлари — 1,2 миллион долларга.

«Макроиқтисодий нуқтаи назардан, импорт ҳажмининг ошиши ҳисобига аҳоли истеъмолининг ошиши ва ушбу турдаги маҳсулотларнинг импорт нархларининг 1 фоиздан ортиқ пасайиши кутилмоқда», – деди Обид Ҳакимов.

Макроиқтисодий таъсирлар

Божхона тўловлари ставкаларини нолга тенглаштиришдан келиб чиқадиган макроиқтисодий таъсирлар ИТМ томонидан гўшт ва сут маҳсулотлари, мевалар, ёнғоқлар, ёрмалар, ун маҳсулотлари, консервалар, шоколад, сув ва тўқимачилик маҳсулотларининг умумий мувозанат модели асосида ҳисоблаб чиқилган.

Яна бир муҳим жиҳат шуки, МДҲ давлатларидан олиб кирилаётган товарларга Эркин савдо ҳудуди тўғрисидаги битимга (ЭИЗ) мувофиқ импорт божхона тўловлари киритилмайди. Транспорт-логистика занжирларининг бузилиши, асосий етказиб берувчи мамлакатларда ишлаб чиқаришнинг тўхтаб қолиши сабабли Ўзбекистон МДҲга аъзо бўлмаган учинчи давлатлардан импорт божхона тўловлари ставкалари қўлланиладиган товарларга нисбатан кўпайган. Бу, ўз навбатида, ички бозорда маҳсулот таннархининг ошишига олиб келади.

Ўрганиш натижасида 2022-йилда кўриб чиқилаётган лавозимлар бўйича маҳсулотларнинг 57 фоизи МДҲ давлатларидан божсиз, қолган 43 фоизи эса импорт қилинадиган истеъмол товарлари учун божхона тўловлари қўлланилгани аниқланди.

Натижалар шуни кўрсатадики, божларнинг нолга туширилиши ушбу товарлар бўйича истеъмол товарлари импортининг 6,7 фоизга ўртача даражада ошишига олиб келади.

Импортнинг энг катта ўсиши қуйидаги товарлар гуруҳлари бўйича кутилмоқда: гўшт ва истеъмол қилинадиган гўшт қўшимча маҳсулотлар, янги, совутилган ёки музлатилган мевалар, олма, нок ва беҳи, янги, ёнғоқ, қандолат, шоколад, макарон, пишлоқ маҳсулотлари.

Шу билан бирга, ушбу маҳсулотларнинг ички бозорида импорт нархлари 1,16 фоиз пунктга пасайиши кутилмоқда.

Янгилик аҳолидан 600 миллиард сўм миқдорида қўшимча маблағларни тежаш имконини беради, бу эса иқтисодиётдаги ички талабнинг 0,45 фоиз пунктга ўсишини рағбатлантиради ва иқтисодий ўсишга мултипликатив таъсир кўрсатади.

Импорт оқимларига таъсири

Савдо оқимига таъсирини баҳолаш шуни кўрсатдики, Россия, Молдова, Қозоғистон, Беларуссия ва Украинадан озиқ-овқат импорти камаяди.

Шу билан бирга, Европа Иттифоқидан импорт ҳажми ошиши кутилмоқда. Европа Иттифоқи мамлакатлари орасида импортнинг энг катта ўсиши Польша, Франция ва Италияга тўғри келади. Савдога ижобий таъсир кўрсатадиган бошқа мамлакатлар Туркия, Хитой ва Ҳиндистондир.