Жаҳон банки коронавирус пандемияси келтириб чиқарадиган умумий иқтисодий таназзул шароитида Ўзбекистон иқтисодиёти учун ижобий истиқболларни эълон қилди.
Маълум қилинишича, Ўзбекистон 2020 йилда иқтисодий ўсишни намойиш этадиган Европа ва Марказий Осиё минтақасидаги икки давлатдан бирига бўлиб қолмоқда.
Ушбу прогноз Жаҳон банкининг бугун эълон қилинган Минтақавий иқтисодий истиқболининг янги нашрида келтирилган.
Коронавирус (COVID-19) пандемияси — бу Совет Иттифоқи қулаши ортидан миллий иқтисодиёт тиклангандан бери Ўзбекистон дуч келган энг жиддий инқироз. Бу мамлакат ялпи ички маҳсулотининг ўсишига салбий таъсир кўрсатди ва фуқароларнинг бандлиги, фаровонлиги ва даромадларининг пасайишига олиб келди.
2020 йилнинг биринчи ярмида ЯИМ ўсиши 2019 йилнинг биринчи ярмидаги 5,8% ўсишига нисбатан деярли нолга тенг бўлди. Асосий капиталга инвестициялар шу даврда 12,8% га камайди. Ишсизлик даражаси 2020 йилнинг биринчи чорагидаги 9,4% дан иккинчи чоракда 15% гача кескин кўтарилди.
Олтин ишлаб чиқаришнинг кўпайиши ва қишлоқ хўжалигидаги ўсиш саноат ва хизматлар соҳасидаги кескин пасайишни бартараф этишга ёрдам берди. Биринчи ярим йилликда пул ўтказмалари 19% га камайганига қарамай, ижтимоий трансфертларнинг 17% га кўпайиши ва 2020 йил февралидан бери энг кам иш ҳақининг 10% га ўсиши хусусий истеъмолни сақлаб қолишга ёрдам берди.
Пул ўтказмаларининг қисқариши ва ташқи савдо дефицитининг кенгайиши жорий ҳисобот дефицитини 2020 йилнинг биринчи ярмида ЯИМнинг 7,7% га етказди. Жаҳон таъминот занжиридаги узилишлар ва йирик маҳсулотлар нархларининг пасайиши туфайли шу даврда экспорт 22,6% га камайди. товарлар (табиий газ, металлар). Чет элда ишлаб чиқарилган машиналар, ускуналар ва ярим тайёр маҳсулотларнинг мамлакатга импорти кескин пасайиб кетгандан сўнг, импорт 15% га камайди.
Пул ўтказмаларининг қисқариши ва ташқи савдо дефитситининг кенгайиши жорий ҳисобот дефицитини 2020 йилнинг биринчи ярмида ЯИМнинг 7,7% га етказди. Жаҳон таъминот занжиридаги узилишлар ва йирик маҳсулотлар нархларининг пасайиши туфайли шу даврда экспорт 22,6% га камайди. товарлар (табиий газ, металлар). Чет элда ишлаб чиқарилган машиналар, ускуналар ва ярим тайёр маҳсулотларнинг мамлакатга импорти кескин пасайиб кетгандан сўнг, импорт 15% га камайди. Олтин экспортининг кўпайиши натижасида тушумнинг кучли ўсишига қарамай, заиф иқтисодий муҳит ва солиқларни кечиктириш натижасида ЯИМ улуши сифатида давлат даромадларининг йиллик 2% га пасайишига олиб келди.
Йиллик инфлятсия 2020 йил август ойида 11,6% гача пасайиб кетди, бу эса Ўзбекистон Марказий банкининг 2020 йилда қайта молиялаш ставкасини икки марта — апрел ойида 16% дан 15% гача, сентябрда эса 14% гача пасайтиришига имкон берди. Корхоналарга инқирозга қарши кредит линиялари 2020 йил январ-август ойларида умуман иқтисодиётни кредитлаш ҳажмини 18% га оширишга ёрдам берди.
“Пандемия келтириб чиқарган инқироз 2020 йилда Ўзбекистонда ЯИМ ўсишини деярли бутунлай пасайтирди ва йигирма йилдан кўпроқ вақт ичида биринчи марта қашшоқлик даражасини оширди. Ҳукумат иқтисодиёт, ижтимоий фаровонлик ва соғлиқни сақлашга таъсирини камайтириш учун бир қатор инқирозга қарши чораларни кўрди. Мавжуд қийинчиликлар ва қийинчиликларга қарамай, мамлакат раҳбарияти ЯИМнинг юқори ўсиш суръатларига эришиш ва фуқароларнинг турмуш даражасини яхшилаш мақсадида иқтисодиётнинг муҳим тармоқларида ислоҳотларни давом эттиришга содиқлигини тасдиқлади. Пандемия тугагандан сўнг, иқтисодий тикланишни таъминлаш, уни янада барқарор ва инклюзив ҳолга келтириш жуда муҳимдир”, деди Марко Мантованелли, Жаҳон банкининг Ўзбекистондаги менежери.
Бозор ислоҳотлари иқтисодиётда ресурслардан янада самарали фойдаланиш ва хусусий секторни ривожлантириш учун рағбатлантиришни кучайтиргани сабабли, Ўзбекистоннинг иқтисодий истиқболлари ижобий бўлиб қолмоқда. 2020 йил учинчи чорагида карантиннинг бекор қилиниши, қишлоқ хўжалигида барқарор ишлаб чиқариш ва пул ўтказмаларининг қисман тикланиши 2020 йилнинг иккинчи ярмида биринчи ярим йилига нисбатан кучлироқ иқтисодий фаолликка олиб келади.
ЯИМнинг йиллик ўсиши бу йил 0,4% дан 0,8% гача, 2019 йилдагига нисбатан анча паст бўлиб, 5,6% га етган. Шу билан бирга, Ўзбекистон ва Тожикистон 2020 йилда ЯИМнинг ижобий ўсишини кутаётган Европа ва Марказий Осиё минтақасидаги 23 та давлат орасида ягона давлатга айланади (1-жадвал). Мамлакат бўйлаб карантин қайта киритилмаса, 2021 йилда Ўзбекистон ЯИМ ўсиши 4,8% дан 5,0% гача прогноз қилинмоқда.
Ўрта муддатли истиқболда инфляция пасаяди, аммо нархларни янада ислоҳ қилиш натижасида юқори даражада сақланиб қолади. Пул ўтказмаларининг тикланиши ва савдо дефитситининг пасайиши туфайли тўлов балансининг жорий ҳисобот дефицити 2020 йилда ЯИМнинг 6% атрофида бўлиши кутилмоқда. Ўрта муддатли истиқболда тахминан бир хил бўлиб қолиши кутилмоқда, чунки пандемия тугагандан сўнг машиналар, ускуналар ва ярим тайёр маҳсулотлар импортининг ўсиши тикланади. Ушбу дефицитини давлат қарзларини кўпайтириш ва чет эл инвестицияларининг босқичма-босқич кўпайиши ҳисобига молиялаштириш кутилмоқда.
2020 йилда ЯИМнинг 7,5% миқдорида прогноз қилинадиган давлат бюджети тақчиллиги 2021-22 йилларда камаяди. инқирозга қарши харажатларни босқичма-босқич қисқартириш ва давлат бюджетига тушумларни кўпайтириш билан. Ўрта муддатли истиқболда давлат бюджети тақчиллигини камайтириш прогноз қилинмоқда.
Камомад 2020 йилда ва кейинги ўрта муддатли истиқболда асосан ташқи қарзларни кўпайтириш ҳисобига молиялаштирилади. 2020 йилда ташқи давлат қарзи ЯИМнинг 34,7% гача кўтарилиши тахмин қилинмоқда. Гарчи у 2017 йилдан бери ЯИМга нисбатан фоизга кўпайган бўлса-да, ўрта муддатли истиқболда барқарорлашиши кутилмоқда.
Ўзбекистоннинг ташқи давлат ва ҳукумат томонидан кафолатланган қарзлари Европа ва Марказий Осиё минтақасидаги бошқа 22 давлатга нисбатан мўтадил бўлиб қолмоқда. Таққослаш учун: 2020 йилда прогноз қилинган ташқи давлат қарзининг ЯИМга нисбати Қозоғистон учун 26,6%, Қирғизистон учун 64,2%, Тожикистон учун 51%, Арманистон учун 63,8% ва Озарбайжон учун 19,6% ни ташкил қилади. , Грузия — 60%, Россия — 20,5%, Украина — 62%, Белорусия — 45,2%.