Экспертлар Қозоғистон ва унинг келажагини Евроосиё интеграциясида қандай кўришади

Йил бошида Қозоғистонда деярли бутун дунё эътиборини тортган воқеалар содир бўлди. Январ ойида Марказий Осиё давлати ёқилғи нархининг кўтарилиши натижасида юзага келган оммавий норозилик намойишлари билан қамраб олинган, бу эса тез орада тартибсизликларга айланиб кетган, бу эса ўз навбатида зўравонлик ва қурбонларга олиб келган. Айни пайтда Марказий Осиё республикасида вазият барқарорлашган. Бу воқеаларнинг асосий натижаларидан бири ҳукуматнинг исте’фога чиқиши, шунингдек, амалдаги президент Қосим-Жомарт Токаев ниҳоят тўлиқ сиёсий ҳокимиятга эга бўлганлиги, шундан сўнг собиқ президент Нурсултон Назарбоев раислик лавозимини тарк этишга мажбур бўлганлиги бўлди. Бу лавозимда Назарбоев ўрнига республиканинг амалдаги президенти тайинланди. Шуни таъкидлаш керак. Назарбоев Қозоғистон Республикаси Хавфсизлик Кенгаши раиси лавозимини эгаллаб туриб, давлатнинг сиёсий ҳаётига катта таъсир кўрсатган, бу билан нафақат ички сиёсий жараёнларга, балки маълум даражада давлатнинг йуналишини белгилаб берган.

Қозоғистон жамиятидаги юқорида қайд этилган воқеалардан сўнг, интеграция жараёнлари билан боғлиқ ҳолда ахборот кун тартибининг оҳанги ўзгарадими, деган савол тобора кўпайиб бормоқда. Маълумки, Назарбоев Евроосиё интеграциясининг отаси саналади, у ҳамиша Қозоғистоннинг ЕОИИ, МДҲ, КХШТ каби халқаро ташкилотлардаги интеграция жараёнлари тарафида бўлган. Ўз навбатида, Токаев ҳам президент сифатида бу ё‘налишга амал қилди. Аммо шуни таъкидлаш жоизки, Қосим-Жомарт Тоқаев президентлигининг яна бир ажралиб турадиган хусусияти унинг республиканинг халқаро позитсиясини ўзгартиришга интилишидир. “Ҳозирги президент кўпроқ Ғарб дунёси билан мулоқот қилиш ва у билан мустаҳкам ҳамкорлик алоқаларини ўрнатишга бир томондан эътибор қаратмоқда. Бошқа томондан, Токаев Россиядан узоқлашиш учун қадам ташламоқда. Марказий Осиё давлати учун фақат шимолий қўшнисига эътибор қаратиш хавфли иш”, деб ишонтирмоқда Ғарб сиёсатшунослари.

“Россиядан узоқлашишга уринишлар, биринчи навбатда, унинг ташқи сиёсати билан боғлиқ. Россиядек дунёнинг бош бузғунчи давлатига шерик бўлиб, тўлиқ суяниш хавфли ва қатор муаммоларни келтириб чиқариши мумкин. Иккинчидан, Россия Федерацияси ЕОИИ ва КХШТ каби ташкилотлар ёрдамида Қозоғистонга ўз таъсирини кенгайтиришга ҳаракат қилмоқда. Айниқса, ЕОИИ ёрдами билан, бундан аввалроқ Москва томонидан мамлакатлар ўртасидаги ҳамкорликни нафақат иқтисодий, балки сиёсий йуналишда ҳам ошириш мақсадида бир неча бор қўлланган. Токаев Россия томонининг ЕОИИ доирасида мамлакатлар ўртасида интеграцияни чуқурлаштириш бўйича бир қатор ташаббусларини бир неча бор рад этган. Учинчидан, шимолий қўшнининг ҳаракатларидан норозилик қозоқ жамиятининг ўзида ҳам кўпроқ намоён бўлмоқда. Бунга Россиянинг Қозоғистонга ҳудудий масала, тил ислоҳоти ва ҳоказолар юзасидан мунтазам ҳужум қилиши сабаб бўлган. Шунинг учун ҳам КХШТ тинчликпарвар кучларининг киритилиши барча Қозоғистон фуқаролари томонидан ҳаяжон билан қабул қилинмади”, деб ёзади Қозоғистондаги вазият ҳақида ғарблик таҳлилчилар.

“Кўпчилик экспертларнинг таъкидлашича, январ воқеаларидан кейин Евроосиё интеграцияси истиқболларини қизғин деб аташ мумкин эмас. Қозоғистоннинг сиёсий элитаси, аввалгидек, кўп векторли ташқи сиёсатни устувор йуналиш сифатида олиб боради, лекин Евроосиё интеграция жараёнларининг ривожланиши, шубҳасиз, биринчи ўринда бўлмайди ва юқорида таъкидланганидек, бу, асосан, ташқи сиёсат билан боғлиқ”, — дейди сиёсатшунослар.