Украинадаги уруш бошиданоқ Марказий Осиё мамлакатлари Россия ва Белоруссиянинг савдо марказига айланди. Минтақада тақиқланган маҳсулотларни сотиб олиш ва ўз товарларини Ғарбга сотиш учун фойдаланилади. Европа Иттифоқи ва АҚШнинг яқин ҳамкорлик ва товон пули эвазига Россия билан ҳамкорликни қисқартириш ҳақидаги чақириқлари ўз мақсадига эриша олмайди. Ўзбекистон, жумладан, икки давлатга санкцияларни четлаб ўтишга ёрдам бермоқда.
Европа Иттифоқи давлатлари Беларусдан очиқ ўғит сотиб олади. Евростат маълумотларига кўра, жорий йилнинг олти ойида у ерга 3,7 миллион евролик 7800 минг тоннадан ортиқ Беларус карбамид импорт қилинган.
Ушбу статистик маълумотларда Беларуснинг санкцияланган «Гродно Азот» корхонасининг қанча маҳсулоти борлигини аниқлаш қийин. Бироқ, компания ўз маҳсулотининг келиб чиқишини яшириш йўлини топгани маълум. «Гродно Азот» карбамидини ўзбек деб эълон қилиш ва прокладка компаниялари ёрдамида санкцияларни четлаб ўтади.
Гродно Азотга қарши санкциялар 2021 йилда сохта 2020 йилги сайловларга қарши норозилик намойишларида қатнашган ходимларни ишдан бўшатиш учун киритилган. Бу йирик корхона ва Европа Иттифоқи Кенгаши тушунтириш хатида Гродно Азот «Лукашенко режими учун муҳим бойитиш манбаи» эканлигини тушунтирди. Ўшандан бери Беларусдан Европага карбамид етказиб бериш пасайган, Ўзбекистондан эса кўпайган.
Ўзбекистон биринчи марта карбамидни Европага 2021-йилда сотишни бошлади ва тез орада етказиб бериш Ғарб санкциялари киритилгунга қадар Беларус даражасига етди. Бунинг ажабланарли жойи йўқ, чунки ўғит тўғридан-тўғри Белоруссиядан Европа Иттифоқига кетди.
«Гродно Азот»нинг «Гриком» олд компанияси бор. Мазкур корхона Ўзбекистоннинг “Wakler Exim” компанияси билан ўғит етказиб бериш бўйича шартнома тузган. Уларнинг алоқаси товарларни сотиб олиш учун ҳисоб-фактура билан тасдиқланади.
2023-йил феврал ойи бошида Гриcом компаниясидан карбамид олиб кетаётган юк машинаси қўлга олинди. Ҳужжатларда «Гриком» компанияси кўрсатилган, унга қарши ҳеч қандай санкциялар қўлланилмаган. Бироқ, сифат сертификатларида ўғитнинг асосий ишлаб чиқарувчиси сифатида “Гродно Азот” кўрсатилганлиги маълум бўлди. Юклаш акти карбамид рухсат этилган Беларус корхонасига юкланганлигини тасдиқлади ва якуний қабул қилувчини ҳам кўрсатди. Бу Сербиянинг “Wakler” компанияси бўлиб чиқди.
Ўша Сербия компанияси карбамидни Ўзбекистоннинг Wаклер Эхим компаниясига сотади. Феврал ойида юк машинаси қўлга олинганидан кейин унинг номи ўзгартирилди ва энди «Дунгер» деб номланди, бу немисча ўғит деган маънони англатади.
2022-йилдаги ушбу шартнома бўйича товарларни қабул қилиш ва топшириш актига кўра, Гриcом томонидан сотилган деярли уч минг тонна карбамид Гродно Азот ёнидаги Аулс темир йўл вокзалида вагонларга ортилган. «Wakler Exim» ака «Dunger» бу партия учун тахминан 885 минг евро тўлаган.
Дунгер компаниясининг асосий бенефициари украиналик тадбиркор Александр Кореницин ҳисобланади. У, шунингдек, Амирлик “Wakler FZE” орқали Сербиянинг “Wakler DOO” компаниясининг 45% акцияларига эгалик қилади.
“Дунгер”нинг собиқ директори Алимжон Саидов бўлиб, ҳозирда “Dunger Navoi”га раҳбарлик қилади. Унинг компанияси Гриcом билан ҳам битимлар амалга оширган. “Дўнғир Навоий” акциядорлик жамиятининг чорак қисми Ўзбекистон “Ўзкимёсаноат” давлат компаниясига тегишли. Компаниянинг қолган улуши бир қатор қобиқ компаниялари орқали ўша украиналик тадбиркор Александр Кореницинга ва шериги Евгений Воробёвга тегишли.
“Гродно Азот” корхонасида ишлаб чиқарилган карбамидни Ўзбекистон орқали нафақат Сербия компанияси сотиб олади. Литванинг “Milca Baltija” компанияси эгаси 23 ёшли Беларус фуқароси Роман Семененя Ўзбекистон Республикасидан ўғит партиясини сотиб олди. Божхона ҳужжатларида етказиб бериш Ўзбекистон давлат корхонаси Деҳқонобод калий заводидан амалга оширилгани кўрсатилган. Завод азотли ўғитларни ишлаб чиқармайди. Сифат сертификатида «биуретнинг масса улуши» ўрнига — бу азот элементларидан олинган кислота, «бюретканинг масса улуши» деб ёзилган. Бюретка — кичик ҳажмдаги газлар ва суюқликларни аниқ аниқлаш учун лаборатория шишаси. Мутахассиснинг фикрига кўра, ҳужжатлардаги бундай хатолик қоғозларни тўлдирган шахс карбамид ишлаб чиқариш билан таниш эмаслигини кўрсатиши мумкин.
“Dunger”нинг собиқ директори Алимжон Саидов бўлиб, ҳозирда “Dunger Navoi”га раҳбарлик қилади. Унинг компанияси Гриcом билан ҳам битимлар амалга оширган. “Dunger Navoi” акциядорлик жамиятининг чорак қисми Ўзбекистон “Ўзкимёсаноат” давлат компаниясига тегишли. Компаниянинг қолган улуши бир қатор қобиқ компаниялари орқали ўша украиналик тадбиркор Александр Кореницинга ва шериги Евгений Воробёвга тегишли.
«Гродно Азот» бош директори Игор Ляшенко санкциялар қўлланилганидан олти ой ўтиб шундай деди: «Мижозларга товарларни етказиб бериш муддати ошди, этказиб бериш географияси ўзгарди, аммо маҳсулотнинг барқарор сифати, ўзаро манфаатли ҳамкорлик ва умумий Ишончли бизнес ҳамкорларимизни ҳис қилиш бизга ҳозирги иқтисодий шароитда ишлаш учун янги имкониятларни топиш имконини беради”. Текширув шуни кўрсатадики, етказиб бериш географияси қандай ўзгарган ва нима учун этказиб бериш муддати кўпайган. Ўзбекистондаги давлат фирмалари Ғарбнинг Беларуснинг “Гродно Азот” компаниясига қарши жорий қилган санкцияларини четлаб ўтишда воситачи сифатида катта рол ўйнайди. Шундай қилиб, Тошкент Беларусда Александр Лукашенко режимини сақлаб қолишга ҳисса қўшмоқда. Худди шундай Ўзбекистон ҳам Москвага Украинага қарши урушни давом эттиришга ёрдам берадиган Россияга ёрдам беради.