Адлия вазирлиги давлат хизматчиларини видеотасвирга олишга тақиқ қўйилганлиги ҳақидаги маълумотни рад этди

Адлия вазирлиги Фуқаролик кодексининг одамларнинг тасвирларидан фойдаланишга оид ўзгаришларга оид қоидаларига ойдинлик киритди.

Ўзбекистон Фуқаролик Кодекси лойиҳасининг янги таҳрирдаги янгиликларидан бири бу фуқароларнинг сўратга олинишни ҳуқуқини ҳимоя қилишни таъминлашга қаратилган алоҳида моддани киритишдир.

Адлия вазирлигининг маълумотларига кўра, яқинда баъзи оммавий ахборот воситалари ва ижтимоий тармоқлар фойдаланувчилари ушбу янгиликни давлат хизматчилари образларини ҳимоя қилиш чораси сифатида тақдим этишди, бу ҳақиқат эмас. Бундай тушунмовчиликларни бартараф этиш мақсадида вазирлик фуқаронинг отишни ўрганиш ва унинг тасвиридан фойдаланишга розилигини олиш билан боғлиқ масалаларга ойдинлик киритди.

Расмга олиш ва расмдан фойдаланишга розилик бериш ва истиснолар

Фуқаролик кодекси лойиҳасига киритилган «Фуқаро қиёфасига бўлган ҳуқуқни ҳимоя қилиш» деб номланган моддага биноан, ушбу фуқаронинг расмини (фотосуратлар, шунингдек, у тасвирланган фотосуратлар, шунингдек видео ёзувлар ёки у тасвирланган тасвирий санъат асарлари) тортишиш ва ундан фойдаланиш учун, агар фуқаро вояга етмаган бўлса ёки меҳнатга лаёқатсиз — унинг қонуний вакилларининг розилиги, вафот этган тақдирда — фарзандлари, тирик қолган эр (хотин) ёки ота-онасининг розилиги керак.

Яъни, қоида тариқасида, ҳар қандай фуқаронинг фотосурати ёки видео тасвиридан фойдаланиш учун унинг розилиги талаб қилинади.

Шу билан бирга, ушбу умумий қоидадан қуйидаги истиснолар, яъни фуқаронинг қиёфасини отиш ва ундан фойдаланишга розилик талаб қилинмайдиган алоҳида ҳолатлар бўлади:

1) фуқаро қиёфасини давлат ёки жамоат манфаатлари учун ишлатиш учун розилик талаб қилинмайди. Бундай фойдаланиш ҳуқуқбузарликларга қарши курашиш, давлат хавфсизлигини таъминлаш, содир этилган жиноят ёки ғойиб бўлганлиги сабабли қидирувда бўлганларни эълон қилиш, давлат ва жамоат арбоблари, илм-фан, маданият ва бошқа соҳаларнинг таниқли вакилларининг тасвирларидан маълумотларни тарқатиш мақсадида фойдаланишни ўз ичига олади. жамият учун катта қизиқиш уйғотади, шунингдек ўзларининг расмий вазифаларини бажариш жараёнида амалга ошириладиган давлат хизматчиларининг тасвирларидан фойдаланиш.

Яъни, агар тасвирни суратга олиш ва ундан фойдаланиш шахсий эмас, балки давлат ва жамоат манфаатлари нуқтаи назаридан амалга оширилса, шу жумладан, давлат хизматчиларини ўзларининг расмий вазифаларини бажариш жараёнида ва шу каби тасвирлардан фойдаланишда тасвирга олиш пайтида, розилик талаб қилинмайди (амалдаги қонунчиликдан мисол Вазирлар Маҳкамасининг қарори 01.12.2018 й., 975-сонли йул ҳаракати иштирокчилари унга тегишли аудио, фото ва видео қурилмаларда йул ҳаракати хавфсизлиги хизмати ходими билан муносабатларни ёзиб олиш ҳуқуқига эга).

2) оммавий тадбирлардан (консертлар, байрам тантаналари ва бошқалар) ва жамоат жойларидан (умумий овқатланиш, савдо ва хизмат кўрсатиш объектлари, таълим муассасалари, ҳайвонот боғлари, боғлар, кўчалар ва бошқа жамоат жойлари) фуқаронинг қиёфасини ишлатиш, розилик шарт эмас, агар тасвир фақат кўрсатилган жойларда умумий жараёнларни намойиш қилиш учун ишлатилиши.

Яъни оммавий тадбирларда ёки жамоат жойларида юзни суратга олиш ва ушбу расмдан фойдаланиш учун розилик талаб қилинмайди. Бундан ташқари, ягона шарт — бу фуқаро асосий объект бўлмаслиги керак;

3) шунингдек, фуқаронинг расмини тортишиш ва (ёки) ундан фойдаланиш мақсади ушбу фуқаронинг ҳуқуқларини ҳимоя қилишга қаратилган ҳолларда, агар фуқаронинг ҳақ эвазига суратга олиниши ва ушбу расм ушбу тортишиш учун ишлатилган бўлса, шунингдек, фуқаронинг ўзи томонидан эълон қилинган расмдан жамоат майдонида фойдаланиш ҳолатларида розилик талаб қилинмайди.

Мажбурият

Ушбу нашрда, шунингдек, фуқаронинг суратини отиш ва ундан фойдаланишга розилигини олиш талабини бузганлик учун жавобгарлик тўғрисидаги қоидаларни тўғри талқин қилиш ҳам муҳимдир.

Бундай ҳолда, бузилиш фуқаролик-ҳуқуқий муносабатларидан келиб чиқади ва шунга мувофиқ жавобгарлик ҳам фуқаролик-ҳуқуқий хусусиятга эга (мақсад маъмурий ёки жиноий жавобгарликни жорий этиш эмас).

Расмидан унинг розилигисиз фойдаланилган фуқаро бошқа томондан қуйидагиларни талаб қилишга ҳақлидир:

  • ўз расмингизни тегишли воситадан (камера, камера, мобил телефон ва бошқа жиҳозлар хотирасидан), оммавий ахборот воситаларидан, Интернетдан, реклама материалларидан ўчириш;
  • унинг тасвири бўлган нарсаларни йуқ қилиш ва муомаладан олиб қўйиш.

Агар ушбу талаблар бажарилмаса, фуқаро (агар фуқаро вояга этмаган ёки қонуний қобилиятсиз бўлса — унинг қонуний вакили, агар фуқаро вафот этган бўлса — унинг фарзандлари, тирик қолган эри (хотини) ёки ота-онаси судга юқоридаги талабларни бажариш учун мажбурлаш тўғрисидаги ариза билан мурожаат қилишлари мумкин, шунингдек, етказилганларни қайтариб олишлари мумкин ҳамда моддий зарар ва маънавий зарар етказганилиги учун талаб қилишга ҳақдир. Бундай ҳолда, ариза берувчига мурожаат қилган ҳолатлар, шу жумладан унга моддий зарар ва маънавий зарар етказиш фактини исботлаш керак бўлади.

Чет эл тажрибаси

Шахснинг ўз имиджидан фойдаланишга розилигини олиш талаби дунёнинг ривожланган мамлакатларида ҳам мавжуд. Масалан, 2016/679 йилдаги Европа Иттифоқи тўғрисидаги Низомда (2018 йил 25-майда кучга кирган) шахсий маълумотларни қайта ишлаш (йиғиш, қайд этиш, фойдаланиш, шунингдек уларни узатиш, тарқатиш ёки бошқа ёъл билан тақдим этиш йули билан ошкор қилиш) қонуний эканлиги таъкидланган фақат маълумот субъекти шахсий маълумотларини бир ёки бир нечта аниқ мақсадларда қайта ишлашга розилик берганида. Низомга кўра, инсон юзининг тасвири шахсий маълумотларга ҳам тегишли.

МДҲ давлатлари орасида Россия ва Қозоғистонни мисол қилиб келтириш мумкин

Шундай қилиб, Россия Федерацияси Фуқаролик Кодексининг 152.1-моддасида фуқаро образини тарқатиш ва ундан фойдаланиш фақат фуқаронинг розилиги билан амалга оширилиши мумкинлиги белгилаб қўйилган. Фуқаро вафот этганидан кейин унинг тасвиридан фақат болалар ва тирик қолган турмуш ўртоғининг розилиги билан, агар улар йуқ бўлганда — ота-онасининг розилиги билан фойдаланиш мумкин.

Қозоғистон Республикаси Фуқаролик Кодексининг 145-моддасига биноан, ҳеч ким бирон бир кишининг қиёфасини унинг розилигисиз, вафот этган тақдирда — меросхўрларнинг розилигисиз фойдаланишга ҳақли эмас. Бошқа бир киши тасвирланган тасвирий асарни (расм, фотосурат, кино ва бошқаларни) нашр этишга, кўпайтиришга ва тарқатишга фақат тасвирланган шахснинг розилиги билан, вафотидан кейин унинг фарзандлари ва омон қолган турмуш ўртоғининг розилиги билан ёъл қўйилади. Агар қонунчилик ҳужжатлари билан белгиланган бўлса ёки ҳақ эвазига тасвирланган шахс бўлса, бундай розилик талаб қилинмайди.

Натижа қандай?

АКТ технологияларининг ривожланиши билан Интернет фойдаланувчилари сонининг кўпайиши, фуқаро имиджи ҳимоясини таъминлаш жуда муҳимдир. Ҳозирда ижтимоий тармоқларда фуқароларнинг тасвирларидан фойдаланган ҳолда, баъзида фуқаронинг шаъни ва қадр-қимматини камситадиган маълумотлар тарқатиш ҳоллари кўп. Натижада, фуқаролар ўртасида турли ихтиёрий низолар келиб чиқади.

Ҳозирда амалдаги Ўзбекистон Республикаси Фуқаролик Кодексининг 99-моддасида фуқаронинг тасвирга бўлган ҳуқуқи бегоналаштирилмайди, бошқа йул билан берилмайди ва ҳимоя қилиниши шарт. Бироқ, Кодексда расмларга бўлган ҳуқуқ дахлсизлиги чегаралари белгиланмаган.

Фуқаролик кодекси лойиҳасига расмга бўлган ҳуқуқнинг ҳимоясини таъминлашга қаратилган алоҳида моддани киритиш юқоридаги ҳуқуқий бўшлиқни тўлдириш ва барча фуқароларнинг имиджига бўлган ҳуқуқларни ҳимоя қилишни таъминлаш мақсадида амалга оширилади.