Давоми. Бошини саккизинчи қисмда ўқинг.
2016 йилда республикани 27 йилдан ортиқ бошқариб келган Ислом Каримов тўсатдан вафот этди. Шундан сўнг дарҳол унинг иккала қизининг ҳаётида катта ўзгаришлар қайд этилди. Лолага келсак, у дарҳол ҳамма нарсани берган кишининг исмини абадийлаштиришга шошилди.
7-октабр куни Тошкентда, Райс бозоридан унча узоқ бўлмаган жойда, кучли оловдан азият чеккан «Жўрабек» жумъа масжиди ўрнида янги диний мажмуа очилди. Шамол эсган ёнғин бир ярим соат давомида авж олди, натижада «Озодлик» радиосининг хабар беришича, мажмуанинг 90% ёниб кетди, фақат маъмурий бино ва таҳорат учун бино омон қолди. Масжид 1897 йилда Амир Темур авлодлари ва Китобнинг меросхўр беклари тошкентлик генерал Жўрабек томонидан қурилган ва Ўзбекистон пойтахтининг қўриқланадиган тарихий ёдгорликлари рўйхатига киритилган. Шу билан бирга, Узметроном веб-сайтининг хабаридан келиб чиққан ҳолда, мажмуа биноларининг ҳеч бўлмаганда бир қисми кейинги кварталда яшовчи Салим Абдувалиевнинг маблағлари ҳисобига қурилган.
«Қайта қуриш» ҳомийлари Лола Каримова-Тиллаева ва унинг эри эди. Қурилиш ишлари ёнғиндан олти ой ўтгач, 2015 йил охирида бошланди. Натижада мажмуанинг умумий майдони 1,8 бараварга — 2900 дан 5400 квадрат метргача ўсди. АҚШнинг доимий яшовчиси янги масжидни отаси шарафига — «Ислом-ота» («Ислом-Ота») деб номлаган. (Диний объектлар қурилишини молиялаштириш — бу образни «оқартириш» учун энг яхши усулдир, масалан, қонун ўғри Йулдош Ашуров ҳам ўз пуллари билан туғилган жойи Ғазалкентда масжид қурдирган, шунингдек, унга отасининг номини берган.)
Бироқ, «реставрация» ишлари давомида XIX асрнинг асл меъморий иншооти таъмирланмаган, аксинча бутунлай бузиб ташланган ва қайта қурилиш билан алмаштирилган, бундан ташқари, маълум бўлишича, у ҳатто номидан ҳам маҳрум қилинган. Бу тўғридан-тўғри «Моддий ва номоддий маданий мерос объектларини муҳофаза қилиш ва улардан фойдаланиш тўғрисида» ги қонунга зид эди, унга кўра маданий ва тарихий объектларни таъмирлаш уларни ҳимоя қилиш предмети бўлган хусусиятларини ўзгартирмасдан амалга оширилиши керак.
Тарихий бинонинг бузилиши ортида, аксинча эмас, балки ёдгорликларни муҳофаза қилишда ўз ҳиссасини қўшишга мажбур бўлган Ўзбекистоннинг ЮНЕСКОдаги доимий вакили турганлиги, айниқса жирканч эди. Бироқ Президент Каримовнинг кенжа қизининг бу соҳадаги фаолиятини муваффақиятли деб аташ мумкин эмас. Айнан у билан ЮНЕСКОнинг Бутунжаҳон мероси қўмитаси Ўзбекистоннинг Қашқадарё вилоятидаги Шаҳрисабз шаҳрининг тарихий марказини «Ўрта асрлар кварталлари марказидаги биноларнинг бузилиши ва замонавий иншоотлар қурилиши сабабли» хавф остида бўлган Жаҳон мероси объектлари рўйхатига киритган. Афсуски, бу унинг намойиши пайтида йуқ қилинган маданий ва тарихий мерос объектларининг кичик бир қисмидир — уларнинг сони ўнлаб, эҳтимол юзлаб (баъзилари тиклаш ниқоби остида, баъзилари турли сабабларга кўра) ни ташкил қилади: на унинг отаси президент, на ҳукумат аъзолари фақат асл нусхаси қимматга тушишини умуман тушунмадилар). Каримова-Тиллаеванинг ушбу вандализмни олдини олишга уринишлари ҳақида ҳеч нарса маълум эмас.
2016 йил ноябрида, отаси вафотидан икки ой ўтгач, Лола собиқ президентнинг «хотираси ва тамойилларини абадийлаштириш» учун Ислом Каримов номидаги фондни асос солган. Жамғарма хайрия ишларидан ташқари, Ўзбекистоннинг тарихий, маданий ва адабий меросини оммалаштириш билан шуғулланади.
Ушбу фойдали иш жараёнида Лола Каримова-Тиллаева эри билан биргаликда темурийлар астрономи ҳақида “Улуғбек. Коинот сирларини ошкор қилган одам ”, бош ролда америкалик актёр Арманд Ассанте ва ҳикоячи сифатида Винсент Кассел иштирок этди. 2017 йилда у 74-чи Венеция кинофестивали, «Энг яхши ҳужжатли филм» учун «Энг яхши чет эл ҳужжатли филми» мукофотини олди.
Ва 2018 йил октябр ойида Москванинг марказий қисмида Президент Каримов ҳайкали очилди. Сиёсатчи ўлимидан камида ўн йил ўтиб уни абадийлаштиришга йул қўйилиши маҳаллий қонунчиликка зид бўлган. Ишлаб чиқариш ва ўрнатиш Ислом Каримов номидаги фонд томонидан молиялаштирилди. Ҳайкалтарошлик композитсияси таниқли инглиз ҳайкалтароши Пол Дей томонидан ишланган. Ўзбек диктатори ёдгорлиги очилгандан сўнг, у таниқли жиноят бошлиғи Дед Хасан қабри устига ўрнатилган ёдгорликка ниҳоятда ўхшаш эканлиги аниқланди. Кўпчилик бу ўхшашликни юқори рамзий маънога эга деб ҳисоблашди.
Мукофотни узатиш
Аммо яна Абу Сахийга. Унинг ишидаги узилишлар Президент Каримов вафотидан бир неча ой ўтгач бошланди. 2017 йил феврал ойида Озодлик Ўзбекистондаги энг йирик улгуржи бозор қийин пайтларни бошдан кечираётгани ҳақида хабар берди: чет элдан олиб кириладиган товарлар у эрда тўхтаб қолди, нархлар кўтарилмоқда, дўконлар ёпилмоқда ва бозорнинг ўзи текширилмоқда. Фарғона ахборот агентлиги ўз манбаларига таяниб, содир бўлаётган воқеаларни бизнесни янги давлат раҳбари — Шавкат Мирзиёевнинг қариндошлари қўлига ўтиши билан боғлади.
Ва бу ҳақиқатан ҳам, кейинчалик, 2017 йил охирида содир бўлди. Расмий равишда, ҳокимият эгаларининг ўзгаришини парда шаклида эълон қилди.
Мирзиёев 2018 йил 5 январ куни бозор билан боғлиқ ўзгаришларни эслатиб ўтди. У янги эгаларининг номини айтмади, лекин у эрдан ойлик солиқ тушумлари сезиларли даражада ўсганлигини айтди. Ва март ойида «Ўзбекистон 24» давлат телеканали 2016-2017 йилларда мамлакат бюджетига собиқ Абу Сахий бозори фойдасидан 439 миллиард сўм тушмаганлиги ҳақида хабар берди (агар биз 2018 йил бошидаги расмий курс билан ҳисобласак — тахминан 54 миллион доллар — таҳр.). чет элга олиб кетилган. Январ ойида Тошкент Савдо Маркази мажмуасига (Тошкент савдо маркази — таҳр.) Айлантирилгандан ва чет эллик инвесторни жалб қилишдан кейин (у номланмаган, аммо кейинчалик бошқа оммавий ахборот воситаларида пайдо бўлган — Германияда рўйхатдан ўтган маълум бир АKA Petroleum GMBH компанияси), бюджет тушумлари кўпайган. 2017 йил давомида Абу Сахийдан 82 миллиард сўмлик божхона тўловлари олинган (тахминан 10 миллион доллар — таҳр.). «Тошкент Савдо Маркази» нинг уч ойлик иши давомида ушбу маблағ 53 миллиард сўмни (6,5 миллион АҚШ долларига яқин — таҳр.) ташкил этди, дейилади Ўзбекистон Бош прокуратураси томонидан тайёрланган дастурда.
Ўтказманинг хабари шундаки, биринчи навбатда, бозор тўғри танланган, иккинчидан, бу огоҳлантириш эди: агар аввалги эгаси «ҳуқуқларини ошириб» халқаро ташкилотларга мурожаат қилмоқчи бўлса, у ҳолда бозорнинг молиявий-хўжалик фаолияти текширилади мавжудлик — давлатга қанча солиқ тўламаган. Ва агар бирор нарса бўлса, жиноий иш қўзғатилади.
Ўша йилнинг июлида Reuters ҳукуматга яқин бўлган молиячи ва тадбиркорга асосланиб, Лола Каримова-Тиллаева Абу Сахий бозорини кимнинг янги эгаси бўлганига аниқлик киритмасдан сотганини тасдиқлади. Таъкидланишича, 2017 йил декабрида Абу Сахий номи ўзгартирилиб, Тошкент Ипак йули (енди унинг янги эгаси «яширинаётган» компания Тошкент савдо маркази деб номланган) бўлди. Қайта ташкил этилгандан сўнг 15 кун ичида бозор бюджетга 35 миллиард сўм (4,2 миллион доллар) тўлади. Илгари тўловлар ойига 5 миллиард сўмни ташкил этган (тахминан 614 минг доллар, агар сиз 2018 йил бошидаги расмий курс бўйича ҳисобласангиз — таҳр.).