Марказий Осиё 1991 йилда СССР парчаланганидан сўнг ўзининг илк қадамларини қўйди. Бироқ, бир қатор сабабларга кўра, бу интеграция муваффақиятсизликка учради. Бироқ Шавкат Мирзиёев 2016-йилда Ўзбекистонда ҳокимият тепасига келганидан сўнг минтақавий ҳамкорликни яхшилашга уринишлар бу сафар Марказий Осиё давлатлари раҳбарларининг йиллик маслаҳат учрашувлари механизми орқали жонланди. Бундай тўртинчи учрашув 2022-йил июл ойи охирида Қирғизистонда бўлиб ўтди.
1993 йилда Қозоғистон, Қирғизистон ва Ўзбекистон иқтисодий алоқалар ва ҳамкорликни чуқурлаштириш мақсадида Марказий Осиё Иттифоқини (ОАИ) туздилар. Ўша пайтда давом этаётган фуқаролар уруши сабабли Тожикистон аъзоликка таклиф қилинмаган. Туркманистон ўзининг ташқи сиёсатида, жумладан, Марказий Осиёдаги қўшнилари билан ҳам бетарафликни асосий тамойил сифатида қабул қилиб, манфаатдор эмас. Бир қатор сабабларга кўра ОАИ доирасида бирлашиш муваффақиятсиз тугади.
Давлат бошқарувининг ўта консерватив усулларини қўллаб-қувватловчи Ислом Каримов ўрнига Шавкат Мирзиёев минтақада Ўзбекистон ўртасидаги муносабатларни нормаллаштиришга ҳаракат қила бошлади. Минтақавий иқтисодий алоқаларни ривожлантиришга қайта қизиқиш Қозоғистонга 2017 йилдан 2022 йилгача минтақадаги қўшнилари билан савдо айланмасини 42% га ошириш имконини берди. Бу ҳақда Қозоғистон президенти Қосим-Жомарт Токаев маълум қилди.
2022-йилда бўлиб ўтган йиғилишда “ХХИ асрда Марказий Осиё тараққиётига кўмаклашиш бўйича Дўстлик, яхши қўшничилик ва ҳамкорлик тўғрисидаги шартнома” ва “2024-йилгача минтақавий ҳамкорликнинг йул харитаси” ҳужжати қабул қилинди.
Марказий Осиё давлатлари раҳбарлари минтақавий хавфсизлик бўйича худди шундай йул харитасини ишлаб чиқиш, атроф-муҳитни муҳофаза қилиш бўйича минтақавий марказ яратиш, минтақавий телестанцияни ташкил этиш ва умумий медиа бозорини ривожлантиришга келишиб олдилар.
“Йул харитаси”да асосий эътибор минтақавий транспорт ва логистикани ривожлантиришга қаратилган. Ажабланарлиси, айнан мана шу сиёсат Туркманистон президенти Сердар Бердимуҳамедов томонидан бошланган ва мамлакати шу пайтгача минтақавий иқтисодий лойиҳалардан четда қолган. «Ушбу ташаббус Россияни четлаб ўтиб, муқобил савдо йулларини қуриш истагини акс эттиради», — деб аминлар Ғарб сиёсий таҳлилчилари.
Бундан ташқари, Россиянинг Украинага бостириб кириши минтақавий ҳамкорликни яхшилашга янги эътибор қаратилаётганидан далолат беради. Шундай қилиб, Бишкек ва Тошкент Қирғизистон офитсерларини Ўзбекистон ҳарбий билим юртларида тайёрлаш тўғрисида шартнома имзоладилар. Бундан ташқари, яқинда бешта Соғлиқни сақлаш вазири “Саломатлик ва фаровонлик бўйича минтақавий йул харитаси”ни имзолади. Ушбу режа инқирозларга, жумладан, пандемия ва иқлим ўзгаришига минтақавий жавоб бериш механизмларини ишлаб чиқиш учун мўлжалланган.
Бундай келишувлар минтақанинг оғзаки баёнотлардан аниқ қадамларга ўтаётганидан яққол далолатдир. «Россиянинг Украинадаги тажовузкорлиги минтақавий интеграция жараёнларини тезлаштиришга хизмат қилди», деб ишонтирмоқда Ғарб сиёсатшунослари.