ПМТИ экспертлари Ўзбекистон Республикасида сув ресурсларидан энергия олиш имкониятларини баҳоладилар

Ўзбекистоннинг ирригация каналларидаги барча сув олиш жойларига гирдобли турбиналар ўрнатилиши туфайли мамлакатимиздаги аҳоли хонадонларининг қарийб 15 фоизини экологик тоза электр энергияси билан таъминлаш мумкин.

Прогнозлаш ва макроиқтисодий тадқиқотлар институти мутахассислари Ўзбекистонда сув ресурсларидан энергия олиш имкониятларини баҳолади.

Ўзбекистон гидроэнергетика салоҳиятининг асосий манбалари музликлар, дарёлар, кўллар, сув омборлари, трансчегаравий дарёлар ва ер ости сувларидир.

Таҳлил натижалари шуни кўрсатадики, Ўзбекистонда дарё оқимининг назарий ялпи гидроэнергетика салоҳияти йилига қарийб 88,5 млрд кВт/соатни, техник салоҳияти 27,4 млрд. Айни пайтда ушбу салоҳиятнинг қарийб 24 фоизидан фойдаланилмоқда.

Гидроэнергетика соҳасида ўртача 6 миллиард кВт/соатгача йилига энергия ишлаб чиқарилади ёки 168 кВт. соат жон бошига .

Республика бўйича ўрганилаётган сув оқимларидан Тошкент вилоятининг Бўстонлиқ туманидаги Пскем дарёси энг катта салоҳиятга эга – 1324 мВт ёки Ўзбекистоннинг мавжуд гидроэнергетика ресурсларининг 45,3 фоизини ташкил қилади.

2022-йилда барча электр энергиясининг 9 фоизи (74,3 млрд. кВт/соатдан 6,5) ва жорий қувватнинг қарийб 12,8 фоизи (16 030 мВтдан 2053 таси) гидроэлектростансияларда ишлаб чиқарилган.

Тадқиқот жараёнида ҳудудларнинг гидроэнергетика рейтинги тузилди. 14 та ҳудуддан 9 тасида ГЭС мавжуд. Рейтингда 1-ўринни Тошкент вилояти эгаллади. Бухоро, Жиззах ва Фарғона вилоятлари рейтингини яхшилаш имкониятлари мавжудлиги аниқланди. Хусусий инвесторлар томонидан ҳар бирининг қуввати 500 кВт гача бўлган микро ГЭСлар қуриш бўйича истиқболли лойиҳалар белгиланди, бунинг натижасида қўшимча 202,7 миллион кВт/соат электр энергияси ишлаб чиқариш имконияти яратилади.

Фото: Ўзбекистон гидроэнергетика салоҳиятининг асосий манбалари музликлар, дарёлар, кўллар, сув омборлари, трансчегаравий дарёлар ва ер ости сувларидир.

Бирлашган Миллатлар Ташкилотининг саноатни ривожлантириш ташкилоти (UNIDO) томонидан кичик гидроэнергетикани ривожлантириш бўйича ҳисобот Индонезиядаги 13 кВт турбулент микро ГЭСнинг самарадорлигини кўрсатди. Янги турбина 1,5 м3/с оқим тезлиги ва 1,7 м вертикал пасайиш учун мўлжалланган.Бир кВт/соат маҳаллий энергиянинг нархи 0,08 АҚШ долларини, электр энергиясининг текисланган таннархи — LCOE (levelized cost of energy) — 0,04 АҚШ доллари. Турбинанинг умумий инвестиция қиймати олти йил ичида тўланади.

Эксперт баҳолаш натижаларига кўра, турбина сотиб олиш, маҳаллий шароитда 300 м3 темир-бетон ишларини бажариш ва 100 кВт қувватга эга микротурбулент ГЭСни ишга тушириш учун тахминан 230 минг АҚШ доллари керак бўлади. Ушбу қурилма максимал қувватда ишлаганда йилига 864 минг кВт/соат, мавсумий сув оқимида ишлаганда эса 576 минг кВт/соат электр энергияси ишлаб чиқаради. «Яшил» тарифлар қўлланилган, барча солиқ ва йиғимлардан озод қилинган лойиҳа 5-7 йил ичида ўз самарасини беради.

Ҳудудларда инновацион технологиялар (сув тўлқинлари, гирдобли турбиналар, винтли турбиналар ва бошқалар) ёрдамида қўшимча электр энергияси ишлаб чиқариш имкониятлари мавжуд. Масалан, суғориш каналларига гирдоблар ўрнатиш орқали мамлакатимиздаги қарийб 1,1 миллион хонадон ёки умумий аҳолининг 15 фоизини экологик «тоза» электр энергияси билан таъминлаш мумкин.