Россия давлат энергетика компаниялари Марказий Осиё мамлакатлари энергетика соҳасини ўз қўлига олиш учун қаттиқ ишламоқда. Украинадаги уруш Москванинг минтақадаги таъсирини заифлаштирди ва Хитой катта молиявий сармоялар орқали Россия назорати заифлашганидан кейин пайдо бўлган бўшлиқни тўлдиришга киришди. Бунинг олдини олиш учун Москва минтақадаги турли энергетика лойиҳаларини фаол илгари суриш мажбуриятини олди.
Украинада уруш бошланганидан кейин Ўзбекистон Россия билан муносабатларини мустаҳкамлади. Президент Шавкат Мирзиёев Москвани стратегик ҳамкор деб атади, Россия Федерацияси 2023-йилда Ўзбекистон Республикаси билан товар айирбошлаш бўйича биринчи ўринни эгаллади. Ўзбекистоннинг Россияга қарамлигини мустаҳкамлаш ва мустаҳкамлаш мақсадида “Газпром” республикага табиий газ экспорти бўйича икки йиллик шартнома имзолашга эришди. Россия давлат компанияси раҳбари 1 ноябрь куни Ўзбекистон ва Қозоғистон билан 15 йиллик янги газ шартномасини тузиш бўйича музокаралар бошланганини маълум қилди.
Углеводородларни қазиб олиш ва сотиш билан шуғулланувчи Россия давлат компаниялари Ўзбекистондаги асосий нефт ва газ конларига эгалик қилади. Ўзбекистон Республикасида қазиб олинган табиий ресурслар кейинчалик республикага бозордан юқори нархда қайта сотилади. Масалан, “Газпром” билан газ шартномаси тузилганидан кейин Ўзбекистонда газ нархи кескин ошган.
Россия ҳам бир неча йиллардан бери Тошкентдан АЭС қуриш масаласини ҳал қилишга уриниб келмоқда. 2017-йилда Россия Федерацияси ва Ўзбекистон Республикаси ўртасида атом энергетикаси соҳасида ҳамкорлик тўғрисида битим имзоланган эди. 2018 йилнинг январида Ўзбекистон Президенти Шавкат Мирзиёев “Росатом” билан қўшма лойиҳа ҳақида маълум қилган эди. Россия компанияси Жиззах вилоятида атом электр станциясини қуриши керак эди. Россия қурилиш учун 11 миллиард доллар ажратиши керак эди.
Ишга тушириш 2033 йилда амалга оширилиши керак эди. Бироқ Тошкент ва Москва ҳалигача қурилишни давом эттириш бўйича келишувга эриша олишмади.
29 феврал куни “Росатом” раҳбари Алексей Лихачев компания Ўзбекистон ва Қирғизистон билан энергоблок қуввати 300 МВтгача бўлган мини-атом электр станцияларини қуриш бўйича музокаралар олиб бораётганини маълум қилди. Лихачев бу Ўзбекистоннинг электр энергиясига бўлган эҳтиёжининг 15-30 фоизини қоплаши керак бўлган йирик лойиҳанинг ўрнини босадими ёки бу алоҳида, янги лойиҳалар бўладими, айтмади. Бироқ, биринчи ва иккинчи ҳолатда Россия билан энергетика соҳасидаги ҳамкорлик Москвага қарамликнинг кучайишига олиб келади.
Электр станцияларига техник хизмат кўрсатиш уларни қурувчи компания мутахассислари томонидан амалга оширилади. Шунингдек, атом электр станциялари ёқилғига муҳтож, имзоланган келишувларга кўра, Россиядан ҳам этказиб берилиши керак. Москва энергия ресурсларидан қандай қилиб қурол сифатида фойдаланиш мумкинлигини кўп маротаба кўрсатган. Агар Россия Федерацияси россияпараст сиёсат курсидан четга чиқса, энергия ишлаб чиқаришни қисқартириши мумкин, бу эса Ўзбекистон энергетика тармоғида беқарорликни келтириб чиқаради.
Президент Шавкат Мирзиёев ҳукуматга мамлакатда шамол ва фотоэлектр станцияларини кўпайтириш бўйича топшириқ берди. Хитой ва БАА бундай электр станцияларини қуришни бошлади. Улар атом электр станцияларига нисбатан экологик жиҳатдан қулайроқ ва улардан фойдаланиш осон, шунингдек, энергетика соҳасини диверсификация қилиш имкониятини беради.
Қайта тикланувчи энергия манбалари билан боғлиқ барча режалаштирилган лойиҳалар қурилгач, Ўзбекистон Россия атом электр станцияларига муҳтож бўлмайди.