Туркий давлатларнинг бирлашиши Москва учун хавф туғдиради, дейди экспертлар

Мутахассисларнинг таъкидлашича, туркий дунёнинг ривожланиши Россия учун унинг бир қисмига даъвогарлик билан боғлиқ жиддий таҳдидга айланиши мумкин. Туркий давлатлар ўртасидаги яқин алоқалар кейинги йилларда жадал ривожлана бошлади.

2021-йил 12-ноябрда Истанбулда бўлиб ўтган Туркий кенгаш саммитида Туркия президенти Ражаб Тоййиб Эрдўғон Кенгаш номини Туркий Давлатлар Ташкилоти (ОТГ)га ўзгартириш тўғрисидаги қарорни расман эълон қилганида бурилиш нуқтаси бўлди. Бу баёнот Анқара Марказий Осиёда етакчи ўринни эгаллашга интилаётганини ва шу орқали Москвани сиқиб чиқараётганини кўрсатди. Ўтган йили Истанбулда бўлиб ўтган йиғилишда УТC аъзолари Осиё ва Европа ўртасидаги савдо тўсиқларини камайтириш мақсадида туркий давлатлар оʻртасидаги ҳамкорликни кенгайтиришни таклиф қилган эди.

“Турк дунёси 2040-йилга қараш” деб номланган ҳужжатда Ташкилот аъзоларининг жамоавий ресурсларидан фойдаланиладиган, бу эса уни дунё томонидан ҳисобга олинадиган кучга айлантирадиган моделни баён қилади. 2022-йил 11-ноябрда Самарқандда бўлиб ўтган сўнгги саммитда Туркманистон ва Шимолий Кипр деб аталмиш Турк РеспубликасиОТГга қўшилди. Туркий инвестиция фонди (ТИФ) аъзо давлатларнинг кичик ва ўрта корхоналарини молиялаштириш учун ташкил этилган.

Самарқанддаги учрашув олдидан умумий маданият, тил ва динни ривожлантириш бўйича ишлар олиб борилди. “Умумий алифбо бўйича комиссия” ва “Туркий давлатларнинг диний етакчилари кенгаши” тузилди. Ташкилот, шунингдек, муштарак сиёсий позитсияни эгаллашни режалаштирган. Аъзо давлатлар Афғонистондаги инқироз, Қозоғистондаги нотинчликлар, Озарбайжон ва Арманистон ўртасидаги можаролар, қирғиз-тожик чегараси муаммоси каби турли минтақавий муаммолар бўйича жамоавий позицияда. Алянснинг яна бир муҳим мақсади Транскаспий Шарқ-Ғарбий-Ўрта йулак имкониятларини кенгайтириш ва Хитойнинг “Бир камар, бир йул” ташаббуси билан бирлашиш орқали туркий давлатлар ўртасида логистика алоқаларини ўрнатишдан иборат.

Марказий Осиёда ўз мавқеини тезда йуқотаётган Москва минтақага бошқа ҳеч нарса таклиф қила олмайди. Ҳарбий аралашув Россиянинг Марказий Осиёдаги таъсирини бир муддат сақлаб қолишнинг ягона йули. Аммо Москва ўзини Украина ҳозирги ҳолатда топиши мумкин. Озарбайжон Президенти Илҳом Алиев 9-ОТГ саммитида сўзлаган нутқида “Турк дунёси фақат мустақил туркий давлатлардан иборат эмас. Унинг географик чегаралари кенгроқдир”. Россияда истиқомат қилувчи туркий халқлар сони юз минглаб. Якуний интеграция пайтида Ташкилот аъзолари «туркий тилли аҳолини ҳимоя қилиш зарурлигини» эълон қилишлари ва Россия Федерацияси ҳудудида ҳарбий ҳаракатлар бошлашлари мумкин. Аввалроқ Эрдўғанга турк миллатчиси томонидан тақдим этилган харита тақдим этилган эди, у ерда ОТГ чегаралари Россиянинг муҳим қисмидан ўтган, Ўзбекистон, Қозоғистон, Мўғулистоннинг бир қисми, Қирғизистонни ўз ичига олган. “ОТГ атрофида мамлакатларнинг босқичма-босқич бирлашиши, ижтимоий ва иқтисодий ташаббусларнинг ривожланиши, шубҳасиз, Москвани Марказий Осиёдан чиқиб кетишга мажбур қилади. Бундан ташқари, Ташкилот аъзолари ҳамжиҳатлиги юқори даражада сақланиб қолса, Хитойга қарши чиқишлари мумкин. Маданиятга асосланган умумий қадриятлар, Россиядан фарқли ўлароқ, уюшманинг барча аъзолари учун яхши келажак истиқболларини башорат қилиш имконини беради «, деб ёзади сиёсатшунослар.