Хитой раҳбарияти ҳарбий ўзгаришларни диққат билан кузатиб бормоқда, аммо Пекин Россия ва Украина ўртасидаги урушда иштирок этиш тўғрисида ўз манфаатларидан келиб чиққан ҳолда қарор қабул қилади.
Хитойнинг юмшоқ куч инқирози
«Хитойнинг Украина инқирозини сиёсий йўл билан ҳал қилиш бўйича позицияси» Хитой Ташқи ишлар вазирлиги томонидан 2023-йил 24-февралда чоп этилган. Бироқ, режа шунчаки клишелар тўплами бўлиб чиқди ва Украинадаги урушни ҳал қилишда ҳеч қандай наф келтирмади. «Юмшоқ сир» режасининг асосий камчилиги Хитойнинг халқаро майдонда тушунарли ва изчил сиёсатининг йўқлигидир.
АҚШ ва Европа Иттифоқи кўп жиҳатдан либерал демократия идеалларига мос келадиган дунё тартибининг контурларини эфирга узатади. Хитой эса, ўз навбатида, ташқи сиёсатини «келинг, савдолашиб, бир-биримизнинг ишимиздан четда қолайлик» деган чақириқ билан қисқартиради. Бу авторитар ҳукуматларнинг Хитой билан ҳамкорлик қилишга интилишининг сабабларидан биридир.
Бироқ, Хитой ҳамкорларида саволлар бор. Хитойнинг бошқа давлатларнинг ишларига аралашмаслик кафолатлари қандай? Бир-бирининг қуролларини қандай бошқариш керак? Юанни қандай айлантириш мумкин? Молиявий оқимларни ким ва қандай тартибга солади? Бу саволларга аниқ жавоблар йўқ.
Украинадаги уруш фонида Хитойнинг жаҳон саҳнасидаги позицияси
Келишув режасининг бир қисми сифатида Хитой барча мамлакатларнинг суверенитетини ҳурмат қилишга ва уларнинг мустақиллиги ва ҳудудий яхлитлигини кафолатлашга чақиради. Аммо кейин Хитой Россияни қўшни давлат ҳудудига бостириб кирганлиги учун қоралаши керак. Бундан ташқари, Хитой халқаро ҳамжамиятни музокараларни қайта бошлаш учун шарт-шароит яратиш ва платформа тақдим этишга чақиради. Бироқ, бу ҳолатда, Россия Федерацияси билан музокаралар олиб бориш имкониятини қонуний равишда тақиқлаган Украинани ҳам қоралаш керак.
Умуман олганда, Хитой супер куч воситачиси сифатида халқаро инқирозларни ҳал қилиш қобилиятини намойиш этмади. Бундан ташқари, яқин вақтгача Хитой бундай фаолиятга эътибор бермай, содиқ мамлакатлар ҳукуматларини сотиб олишни афзал кўрди.
Хитойнинг Россия томонига ўтиши кўпчилик хитойлик ҳамкорларни қўрқитади. Шартли Қозоғистон, Мўғулистон, Ветнам буни қандай кўриб чиқиши мумкин? Катта давлат қўшни давлатнинг ҳудудий яхлитлигини бузади ва Хитой расман босқинчи томонини олади, кичикроқ давлат томонидан каттароқ давлатни ютишни қўллаб-қувватлайди. Бу юмшоқ кучнинг қулаши.
Хитой Россия Федерациясининг савдо шериги ҳисобланади
Россиянинг Украинадаги урушдаги ғалабаси ҳам, мағлубияти ҳам Хитойга қарамликни кучайтиради. 2022-йилда Хитой ва Россия ўртасидаги савдо айланмаси ўтган йилга нисбатан 29,3 фоизга ўсиб, рекорд даражадаги 190,3 миллиард долларга етди, дея хабар беради Хитой Бош божхона бошқармаси (ГТҚ).
2022-йилда Хитой ва Россия ўртасидаги савдо айланмаси 29,3 фоизга ўсди, бу сўнгги йиллардаги барқарор тенденцияни тасдиқлайди. Бу ўсиш нафақат санкциялар ва урушлар, балки логистика ва тўловлар билан боғлиқ муаммолар билан ҳам боғлиқ. Бироқ, уларсиз ҳам икки давлат ўртасидаги товар айирбошлаш ҳали ҳам кўпаяди.
Россиядан импортнинг 43,4 фоизга ўсиши Европа бозоридан қайта йўналтирилган энергия ресурслари етказиб беришнинг кўпайиши билан изоҳланади.
Украинадаги уруш фонида Хитойнинг жаҳон саҳнасидаги позицияси
Туркия муҳим иқтисодий ҳамкор, айни пайтда НАТО аъзосидир. АҚШ иттифоқчиси бўлган Ҳиндистон билан савдонинг ўсиши табиий сабаблар билан чекланади.
2023-йилда Россиянинг асосий ҳамкорларидан бири бўлган Хитой ресурсларнинг муҳим етказиб берувчиси бўлади – молиявий, икки мақсадли товарлар, юқори технологиялар ва бошқалар. Хитой қулаган тақдирда ҳам Россияга ёрдам бера олади, аммо қўллаб-қувватлаш ҳажми фронтдаги муҳим муваффақият учун етарли бўлмайди.
Хитойнинг қўллаб-қувватлаши Россияда савдо тақчиллигининг олдини олишга ёрдам беради, аммо Хитой савдо бозори Россия товарлари учун рақобатбардошлигича қолмоқда. Россия таъминоти ўзининг рақобатбардош афзалликларига эга, аммо пандемия ва блокировкалардан кейин Хитойнинг баъзи товарларга бўлган талаби камайди.
Хитойнинг Россия товарлари импортини ошириши учун объектив сабаблар йўқ.
Россия Федерациясидан енергия ресурслари експортининг ўсиши мавжуд қувват билан чекланган – нефт, газ ва кўмир етказиб беришни бир неча баробар ошириш мумкин эмас.
Хитой урушга кирадими?
2022-йил 24-февраль куни Хитой Ташқи ишлар вазирлиги матбуот котиби Хуа Чунйинг Россия Украинадаги вазиятни ўзи ҳал қилишга қодирлигини ва Хитойнинг ҳарбий ёрдамига муҳтож эмаслигини айтди. Бундан ташқари, Хуа Чунин Украинага катта миқдордаги қурол-яроғ етказиб бераётган АҚШнинг ҳаракатларини Хитой ҳам кўчирмаслигини таъкидлади.
Агар Россия ва Украина ўртасида узоқ давом этган уруш бўлса ва Хитой нейтрал бўлиб қолса, молиявий, иқтисодий ва сиёсий хавфлар бўлмайди. Хитойда инқирозни ҳал қилиш ва икки томон ўртасидаги музокараларни мувофиқлаштириш учун мотивация йўқ.
Хитой, албатта, Россияни, биринчи навбатда, савдони кенгайтириш ва тўловларни айирбошлаш учун қулайроқ каналлар яратиш орқали қўллаб-қувватлашда давом этади.
Украинадаги уруш фонида Хитойнинг жаҳон саҳнасидаги позицияси
Бироқ, Россия сиёсий раҳбариятининг расмий қўллаб-қувватлаши ва икки томонлама мақсадларда ишлатиладиган товарлар ва ҳарбий-саноат комплекси маҳсулотларининг муҳим массасини ўтказиш катта молиявий хавфларни (шу жумладан санкцияларни), обрўни йўқотишни (юмшоқ кучнинг пасайиши) Европа Иттифоқи ва АҚШ сиёсий раҳбарияти билан муносабатлар сиёсий оқибатларни (ёмонлашув) олиб келади.
Украинани расмий қўллаб-қувватлаш Хитой ва Россия ўртасидаги чегарада ҳарбий-сиёсий инқирозга олиб келиши мумкин, бунга Хитой АҚШ билан эҳтимолий ҳарбий можародан олдин дош беролмайди.
Си Цзинпиннинг Европадаги Россия можаросида иштирок этиши унинг асосий супер вазифасини – тарихга киришни ҳал қилмайди. Қўшма Штатлар устидан ғалаба қозониш мумкин емас, қўшни давлатлар билан можаролар маъносиз. Тайваннинг қайтиши Си Цзинпин номини тарихга ёзиб қўяди – ва бу нарсага эътибор қаратишга арзийди.