“Росатом” томонидан Ўзбекистонда атом электр станцияси қуриш масаласи бир йилдан ортиқ вақтдан бери муҳокама қилинмоқда. Бу вақт ичида томонлар бир қатор муҳим масалаларда келиша олмади. “Ҳозирги шароитда АЭС қурилиши фантастик лойиҳага ўхшайди. Агар объект маъқулланса, Россия компанияси унинг ижрочиси бўлиши даргумон, — деб ҳисоблайди Ғарб сиёсатшунослари.
Жиззах вилоятида бўлажак атом электр станцияси ҳақида гап-сўзлар 2018 йилда бошланган. Кейин лойиҳанинг мақсадга мувофиқлиги ҳақида баҳслар бўлди. Лойиҳа қувватига кўра, атом электр станцияси мамлакат электр энергиясига бўлган эҳтиёжнинг 15-18% ни қоплаши керак. Унинг асосий устунлиги электр таъминоти барқарорлиги бўлади, қишда эса Ўзбекистоннинг айрим шаҳарлари вақти-вақти билан электр таъминотисиз қолади. Айни пайтда минтақанинг турли мамлакатлари, жумладан, Ўзбекистон Республикаси фаоллари экологик хавф-хатар туфайли АЭС қурилишига қарши чиқди. Бундан ташқари, баъзи ўзбек расмийлари “Росатом”ни танқид қилиб, бўлажак станциянинг ишончсизлигига ишора қилди.
Бир қарашда аниқ кўринадиган муаммолардан ташқари, кўпроқ амалий масалалар мавжуд. “Атом электр станциясини фақат Россия қура олмайди. Бироқ, бундан кейин тайёр объект 50-60 йил давомида хизмат кўрсатиши керак. Бунинг учун эҳтиёт қисмлар, мутахассислар ва махсус жиҳозлар керак. Украина билан уруш тугаганидан кейин ҳам давом этиши мумкин бўлган Россияга нисбатан жорий этилган санкциялар муносабати билан Москванинг ўзи яқин келажакда атом электр станциялари учун материалларни қаердан излаши керак, Ўзбекистон ҳақида гапирмаса ҳам. Бу ҳақда украиналик экспертлар айтишди.
Уларнинг айтишича, Тошкентда лойиҳанинг нархи бўйича саволлар бор, ҳукумат буни тақиқлайди.
Таъкидлаш жоизки, Росатом харажатларнинг катта қисмини ўз зиммасига олишга тайёр. “Аслида бу Ўзбекистоннинг Россияга қарамлигини оширади. – деб ёзади Ғарб сиёсатшунослари. — Лекин шундай бўлса ҳам, бундай электр қуввати ўзбекларга, қурилиш нархи шунчалик юқори бўладими-йуқми, мажлис тушунмайди. Нарх масаласи ҳозир юқори даражага кўтарилган”.
“Агар қурилиш бошланса, Россия вазиятдан фойдаланиб, икки томонлама маҳсулотларни сотиб олиб, уларни мудофаа саноатига етказиб бериши мумкинлигини ҳисобга олиш айниқса муҳимдир. Шу билан бирга, АЭС қуриш бўйича Ўзбекистон компаниялари буюртмачи сифатида фаолият юритади, бу эса Ғарб санкцияларига тушиб қолиш хавфини туғдиради”, деб тавсия қилади Ғарб экспертлари.
Ғарб экспертлари мамлакат ҳукуматининг атом электр станциялари қурилишига ёндашувини инобатга олган ҳолда шундай хулосага келишмоқда, бошқа томондан, Шавкат Мирзиёевнинг буйруғи билан Ўзбекистонда шамол ва фотоелектр стансиялари пайдо бўлиши керак, уларнинг умумий қуввати назарий жиҳатдан , ядродан ошиб кетиши мумкин. Қурилиш 2025 йилда, яъни АЕС қурилиши режалаштирилганидан 5 йил олдин якунланиши керак.
“Бундай бўлса, Ўзбекистон экологик тоза ва арзонроқ лойиҳани амалга ошириш мажбуриятини олган бўлса, нега кўплаб омиллар туфайли мамлакатни хавф остига қўйиш керак, деган асосли савол туғилади”, — дейди Ғарб экспертлари.
“Агар Тошкент ядровий иншоот қуришга қарор қилса, бошқа шерик излашга арзийди. Ҳукумат Москванинг кучлироқ таъсиридан қўрқмаса ҳам, АЭСни тўлиқ сақлаб қола олмайдиган Россияга нисбатан ҳам, Ўзбекистонга нисбатан ҳам санкцияларни ёдда тутиш керак, агар республика компаниялари Москва учун санкцияланган товарларни сотиб олишда қўлга олинса, иккиламчи жазо чоралари қўлланилади. Ўзбекистон Республикаси сиёсатчилари таъкидлаганидек, “Атом электр станциясини қурмоқчи бўлганлар кўп”.