Ўтган йиллар давомида Ўзбекистон ядрошунослари радиоизотоп маҳсулотлари ишлаб чиқаришни кенгайтириш, ядро ва радиация технологияларидан фойдаланган ҳолда тозалашнинг янги усулларини тадқиқ этиш бўйича фаол иш олиб бормоқда.
Шунингдек, улар турли хил радионуклидлар, жумладан, йод-125, лютетий-177 ва иридий-192 асосидаги радиофармацевтикаларни ишлаб чиқадилар ва ишлаб чиқарадилар.
Радиоактив манбалардан фойдаланадиган даволаш усулларидан бири брахитерапия бўлиб, у радиоактив манбани тўғридан-тўғри ўсимтага етказиб беради ва саратон ҳужайраларини соғлом тўқималарга таъсирини камайтиради.
Бракитерапия турли хил радиоизотоплардан, жумладан, Росатомдан Брахиум комплексида ишлайдиган кобальт-60 ва иридий-192 дан фойдаланишга асосланган.
«Мен бу қурилмани илк бор Сочида ўтган йилнинг ноябр ойида, «Атомэкспо-2022″ кўргазмасида кўрганман ва унинг имкониятларидан ҳайратда қолгандим», деб эслайди Илҳом Содиқов. Бир неча ҳафта ўтгач, мен декабр ойида Россиянинг Тула клиникасида Брахиум ўрнатилганини ва у аллақачон тиббий амалиётда муваффақиятли қўлланилаётганини билдим.
Брахиум мажмуаси Техник физика ва автоматлаштириш илмий-тадқиқот институти (ТФАИИ) ОАЖнинг ишланмаси бўлиб, у билан ЯФИ кўп йиллар давомида радиация ўлчаш асбобларини ишлаб чиқиш ва ишлаб чиқаришда ҳамкорлик қилади. Мутахассиснинг сўзларига кўра, Брахиум Ўзбекистондаги онкологик клиникаларда узоқ йиллардан бери қўлланилаётган Агат қурилмасининг навбатдаги, сифат жиҳатидан янги авлодидир. «Билишимча, ҳозирда эскирган «Агат»ларни янги қурилмаларга алмаштириш бўйича компания ишламоқда ва бу жуда истиқболли қурилмага эътибор қаратиш мақсадга мувофиқ», – дейди И.Садиқов.
Ўзбекистон ЯФИ радиофармацевтика воситалари ишлаб чиқаришда муҳим ўрин тутади ва дунёдаги энг йирик йод-125 ишлаб чиқарувчилардан биридир.
«Афсуски, бугунги кунда Ўзбекистонда бу радионуклид ишлатилмаяпти ва барча йод-125 маҳсулоти экспортга сотилмоқда. Аммо бу дори воситаларини республика клиникаларида қўллаш имкони пайдо бўлгач, биринчи навбатда поликлиникаларимизнинг еҳтиёжини қондирамиз, шундан кейингина экспортга сотамиз. Қувонарлиси, бунинг учун имкониятлар мавжуд ва биз клиникаларимизга ҳам, экспортга ҳам шундай маҳсулотлардан қанча керак бўлса, шунча ишлаб чиқаришимиз мумкин», – дейди Садиқов.
Бу ердаги олимлар турли касалликларни даволашда қўлланилиши мумкин бўлган янги технологияларни тадқиқ қилиш ва яратишда давом этмоқда.
Фото: Ўзбекистон ядрошунослари радиация технологияларидан фойдаланган ҳолда тадқиқот, ишлаб чиқариш ва даволашнинг янги усулларини ишлаб чиқиш билан фаол шуғулланмоқда.
Тиббиётда ядро технологиялари ривожланишда давом этмоқда ва бу жараёнда Ўзбекистон ядро олимлари муҳим ўрин тутиб, тиббиёт фани ва технологиясида янги уфқларни очмоқда.
«Ҳозирги кунга қадар барча «бизнинг» тиббий радионуклидлари 10 мВт қувватга эга ВВР-СМ ядровий тадқиқот реактори асосида ишлаб чиқарилмоқда, циклотронда эса фақат битта Кобальт-57 ишлаб чиқарилмоқда. Бироқ, бугунги кунда янги, янада кучли циклотронни ўрнатиш бўйича ишлар олиб борилмоқда, унинг ишга туширилиши ишлаб чиқарилаётган тиббий радиофармацевтика турларини сезиларли даражада кенгайтиради. Институт шунингдек, нейтрон тутиб олиш ва фотон тутиб олиш терапияси бўйича тадқиқотлар олиб боради, улар саратон ўсмаларини нейтронлар ва юқори энергияли фотонлар билан маҳаллий нурлантиришга қаратилган бўлиб, бу ўсмаларни ички нурланиш туфайли даволаш имконини беради. Хулоса қилиб айтадиган бўлсак, институтимизда тиббиёт учун ядро технологияларини янада ривожлантириш радиоизотоп маҳсулотлари ишлаб чиқаришни кенгайтириш ҳамда маҳаллий радиация ва ядро терапияси усулларини тадқиқ этишга йўналтирилади», – деди И.Садиқов.