sans-serif;">АҚШ Давлат департаменти Ўзбекистондаги суд тизимини ўрганишни якунлаб, бу тизим ўзига қарам ва мустақил эмас деган хулосага келди.
«Ўзбекистон суд тизими тўлиқ мустақил ва объектив эмас» – АҚШ Давлат департаменти.
АҚШ Давлат департаменти Ўзбекистондаги инсон ҳуқуқлари ҳолати тўғрисидаги ҳисоботни эълон қилди. Ҳисоботда суд идоралари ва турли ташкилотларнинг хавфсизлик хизматларининг «кураторлари» га эътибор қаратилган.
АҚШ Давлат департаментининг Демократия, инсон ҳуқуқлари ва меҳнат бюроси 2020 йилда Ўзбекистонда инсон ҳуқуқларига риоя этилиши тўғрисида ҳисоботни эълон қилди.
Маърузада Ўзбекистонда бўлиб ўтган воқеалар, инсон ҳуқуқларининг турли жиҳатлари ҳақида сўз боради ва маълум хулосалар келтирилган.
Таъкидланишича, Ўзбекистон фуқаролик идоралари хавфсизлик идоралари устидан самарали назоратни амалга оширган, аммо хавфсизлик хизматлари фуқаролик тузилмаларига кириб келган.
«Фуқаролик ташкилотлари ваколатлари кўлами ва кўламини аниқлаш, агар улар давлат хавфсизлик хизмати ходимлари билан жимгина ҳамкорлик қилса, уларни аниқлаш қийин», дейилади хабарда.
Америкалик кузатувчилар Ўзбекистон судлари тўлиқ мустақил эмаслигини таъкидладилар.
“Суд тизими тўлиқ мустақиллик ва холислик билан ишламайди, гарчи бу Конститутсия билан белгилаб қўйилган бўлса. Прокуратура ва бошқа ҳуқуқни муҳофаза қилиш идоралари томонидан адлия идоралари ходимларига керакли ҳукмларни чиқариш учун босим ўтказганлиги тўғрисида фактлар мавжуд эди”.
Таъкидланишича, прокуратура гумон қилинувчини ҳибсга олиш тўғрисида ордер бериш тўғрисида судга мурожаат қилганида, кўп ҳолларда судялар ушбу талабни қондиришади. Акс ҳолда, прокурор рад этиш тўғрисида юқори судга шикоят қилиш ҳуқуқига эга.
«Расмий айбловсиз ҳибсга олиш 48 соат билан чекланган, аммо прокуратура ҳибсга олишни қўшимча 48 соатга узайтириш тўғрисида судга мурожаат қилиши мумкин. Шундан сўнг, гумонланувчига айблов эълон қилиниши ёки қўйиб юборилиши керак. Судялар одатда бундай талабларни қондиришади. Ушбу муддатни узайтирган судя кўпинча суд жараёнини назорат қилади ва бу қонун бузилишларини яшириш имкониятини яратади.»
Ҳисоботда жиноят ишларида шаффофлик ёъқлиги эслатиб ўтилган.
“Агар иккала томон ҳам рози бўлса, суд мунозарани суд эфирида намойиш этишда давом этмоқда. Бундай эшиттиришлар одатда маъмурий ҳуқуқбузарликлар ёки кичик иқтисодий ишларни кўриб чиқиш пайтида чекланган.»
Олий суд ўз қарорларини ўз веб-сайтида эълон қилишга уринади, аммо қуйи судлар одатда ўз ажримларини эълон қилмайдилар, бу эса адвокатларнинг аввалги далилларни кўриб чиқишларини қийинлаштиради.
Кўриниб турибдики, судялар судланувчиларнинг қўшимча гувоҳларни чақириш ёки судланувчини қўллаб-қувватловчи далилларни иш ҳужжатларига киритиш тўғрисидаги талабларини рад этишмоқда.
«Ишончли манбаларга кўра, давлат томонидан тайинланган ҳимоячилар мунтазам равишда ўз мижозлари учун эмас, балки ҳукумат манфаатлари йулида ҳаракат қилишади, чунки уларнинг даромади давлатга боғлиқ ва улар ҳукумат жазосидан қўрқишади.»
АҚШ бюроси Ўзбекистондаги адвокатларнинг камлиги, ҳуқуқни муҳофаза қилиш идоралари адвокатларнинг ёзишмаларини назорат қилиш ҳуқуқига эга эканлигига эътибор қаратди.
Судланувчиларнинг адвокат ёллаш ҳуқуқига риоя қилинмайди. Ўз хоҳиш-иродаси билан ушбу ҳуқуқдан воз кечиш тўғрисида ҳужжатни мажбурий имзолаш ҳолатлари мавжуд, дейилади хабарда.
Маълумотларга кўра, баъзи адвокатлар ўз мижозлари билан алоқа ўрнатишда қийналишади. Уларга мижозлари жалб қилинган жиноят иши тўғрисида маълумот берилмайди.
Шу билан бирга, ҳисоботда оқловлар сонининг кўпайиши, судланувчиларни зарурат бўлганда юридик маслаҳатчилар ва таржимонлар билан таъминланиши қайд этилган.
Ўтган йили ўрнатилган янги тартибга кўра, энди шахснинг ҳибсга олиниши ва унга протсессуал ҳуқуқларнинг тушунтирилиши видеокамерага ёзилиши керак. Шунингдек, ҳибсга олинганидан кейин 24 соат ичида одам ўз оила аъзоларига ёки бошқа яқин одамларга ҳибсга олинганлиги ва қаердалиги тўғрисида хабар бериши керак. Бироқ, оммавий ахборот воситалари ва ҳуқуқ ҳимоячиларининг фикрига кўра, амалда ушбу чоралар ҳар доим ҳам қўлланилмайди.
Бундан ташқари, ички ишлар органлари ходимлари томонидан ҳибсга олинган шахсларга нисбатан зўравонлик қўлланилганлиги фактлари мавжуд. Хусусан, Чироқчи вилояти ва Андижон шаҳрида Ички ишлар ходимлари томонидан ҳибсга олинганлар қийноққа солиниши икки фуқаронинг ўлимига сабаб бўлди.
Омбудсманнинг феврал ойида эълон қилинган 2019 йилги ҳисоботида тергов хоналари тез-тез ўчириб қўйилгани, ҳибсга олинганларни камерадан ташқарида сўроқ қилишлари ва қийноққа солиниши қайд этилган.