Бугун, 14-ноябрь куни Ўзбекистон Республикаси Қонунчилик палатаси депутатлари «Ўзбекистон ва Қирғизистон ўртасидаги шартномани ратификация қилиш тўғрисида», «Ўзбек-қирғиз давлат чегарасининг айрим участкалари тўғрисида»ги қонунларни қабул қилди.
Ҳудудлар алмашинуви тафсилотларини Бош вазир Абдулла Арипов маълум қилди.
Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлиси Қонунчилик палатаси депутатлари 14-ноябрь куни бўлиб ўтган йиғилишда Ўзбекистон ва Қирғизистон ўртасидаги Ўзбекистон-Қирғизистон давлат чегарасининг айрим участкалари тўғрисидаги Шартномани ва икки давлат ҳукуматлари ўртасидаги икки давлат чегараси тўғрисидаги Битимни ратификация қилиш тўғрисида»ги қонунларни қабул қилдилар. Андижон (Кемпир-Обод) сув омборининг сув ресурсларини биргаликда бошқариш. Ҳар икки ҳужжат 3 ноябрь куни Бишкекда имзоланган.
Қонун лойиҳалари юзасидан Бош вазир Абдулла Арипов маъруза қилди. У ўз нутқи аввалида Ўзбекистон Президенти раҳнамолигида бошқа давлатлар билан ўзаро манфаатли ҳамкорликни кенгайтириш ва Ўзбекистоннинг халқаро майдондаги обро эътиборини юксалтиришга хизмат қилаётган «пухта ўйланган ва прагматик ташқи сиёсат»ни таъкидлади.
Унинг фикрича, бу ҳам Марказий Осиёдаги қўшни давлатлар билан муносабатларни янги босқичга олиб чиқиш имконини берди. Хусусан, чегара келишувларининг имзоланиши ва чегара пунктларининг қайта очилиши минтақада хавфсизлик ва барқарорликни таъминлаш йўлидаги «катта қадам» бўлди, деди у.
«Охирги беш йил давомида Қирғизистон билан 1170 км, Тожикистон билан 193 км чегарани делимитация қилиш бўйича келишувлар келишиб олинди ва имзоланди. Қозоғистон билан 2356 километрлик давлат чегараси демаркация қилинди. 15 та чегара ўтказиш пунктлари иши тикланди: Тожикистон билан – 10, Қирғизистон – 3, Қозоғистон билан – 2. Чегарадаги тикланган ўтказиш пунктларидан ҳар куни 18 минг фуқаро ва мингдан ортиқ юк автомобиллари ўтади», — деди Абдулла Арипов.
Бош вазир чегара ҳудудлари – Фарғона вилоятининг Сўх тумани (эклави) ва Сурхондарё вилоятининг Узун туманидаги Боботоғ, шунингдек, Бекобод шаҳридаги бир қанча маҳаллаларни ривожлантириш бўйича алоҳида Президент қарорлари қабул қилинганини ҳам таъкидлади. Тошкент вилояти ва Тошкент шаҳри.
«Қўшни давлатлар билан чегара масалалари бўйича музокаралар осон кечмайди. Чегараларни босқичма-босқич ўрганиш, ҳукуматлараро комиссияларнинг бир неча йиғилишларини ўтказиш, архив ҳужжатларини ўрганиш, кўп баҳс-мунозаралар ва катта меҳнатдан сўнг таклифлар тайёрланмоқда. Муҳтарам Президентимизнинг қўшни Қирғизистон билан ўзаро дўстона алоқаларни мустаҳкамлаш ташаббуси асосида илгари тасдиқланмаган 35 та участка – жами 302 км. Бўйича келишиш жараёни якуний босқичга келтирилди. Бу келишувга эришиш учун беш йил керак бўлди», — деди у.
Ҳудудни алмаштириш
Абдулла Арипов Ўзбекистон ва Қирғизистон ўртасида ўзбек-қирғиз давлат чегарасининг алоҳида участкалари тўғрисидаги келишувга ҳам «осонлик билан эришилмаганини» айтди.
Унинг қайд етишича, имзоланган шартнома «республикамиз учун стратегик аҳамиятга эга бўлган қатор муҳим масалалар бўйича» ечим топган. Биринчидан, Қирғизистон ҳудудидаги Андижон сув омбори мамлакат қишлоқ хўжалиги учун муҳим стратегик объект ҳисобланади. Бугунги кунда ушбу сув омборидан вилоятларда [Ўзбекистоннинг Фарғона водийси] 175 минг гектардан ортиқ, Қирғизистонда 25 минг гектардан ортиқ қишлоқ хўжалиги ерлари суғорилади. Сув омборининг сиғими 1 миллиард 578 миллион куб метр бўлиб, 4957 гектар майдонни эгаллайди, деди ҳукумат раҳбари.
«Ушбу сув омборининг [қабул қилинган] ҳудуди ўрнига Андижон вилояти Қўрғонтепа туманидаги Тошахур участкасидан 1019 гектар яйлов ер ажратишни таклиф қиламиз. Маълумот учун: аввалроқ, собиқ иттифоқ даврида Ўзбекистон ССР ҳудудидан сув омбори учун компенсация сифатида 4127 гектар ер ажратилган эди. Қирғизистондан Ўзбекистонга сув омбори ва тўғон ҳудудини сақлаш ва [қўриқлаш] учун қўшимча 19,5 гектар ер берилган. Ўз навбатида, қўшнилар билан дўстона муносабатда бўлиш мақсадида Қирғизистон фуқароларига сув омборидан қандайдир мақсадларда фойдаланишга рухсат берилмоқда», — деди бош вазир.
Ҳукумат раҳбари, шунингдек, давлатлар сув омборидан фойдаланиш механизмини мувофиқлаштириш доирасида сув омборининг «объективини» (сув сатҳи) 906 метрдан 900 метрга туширишга келишиб олганини, гарчи Қирғизистон кўпроқ талаб қилганига ҳам аниқлик киритди. .
Бош вазир депутат Дониёр Ғаниевнинг саволига жавоб берар экан, Ўзбекистон собиқ иттифоқ даврида сув омбори қурилиши жараёнида сув омборининг чап қирғоғидан узунлиги 200 км дан ортиқ канал қуришни ўз зиммасига олганини айтди. Унга кўра, сув омборидан Қирғизистоннинг Боткен вилоятига канал ва қўшимча гидротехник иншоотлар қуриш учун Ўзбекистон бюджетидан катта маблағ талаб этилади.
Бундан ташқари, Андижон ва Фарғона вилоятларидаги 20 дан ортиқ аҳоли пунктлари аҳолисини бошқа жойга кўчиришга тўғри келади, чунки канал Ўзбекистон ҳудудидан ўтади ва бу мамлакатнинг 2 минг гектардан ортиқ қишлоқ хўжалиги ерларининг йўқолишига олиб келади деб тушунтирди у.
«Турли сабабларга кўра бу канал қурилмаган. Қирғизистон томони ушбу мажбурият бажарилмагани учун Қирғизистон узоқ йиллар давомида 8 минг гектардан ортиқ ерни ўзлаштира олмагани ва бу мамлакат иқтисодиётига салбий таъсир кўрсатганини таъкидлади. Канал қурилиши тугалланмагани учун ўзлаштирилмаган ерларнинг ўрнини қоплаш мақсадида Наманган вилоятининг Папский ва Чуст туманларидаги Гавасой участкасидан дастлаб баҳсли бўлган 12 709 гектар яйлов ерларини Қирғизистонга бериш таклиф қилинмоқда», — деди у.
Абдулла Ариповнинг айтишича, Наманган вилояти депутатлари Гавасой участкасининг 6000 гектар майдони баҳсли майдон эканлиги ва аслида Қирғизистон фуқаролари томонидан фойдаланилаётганидан хабардор.
«Ҳисоб-китоб қиладиган бўлсак, ўзлаштирилмаган 8 минг гектар қишлоқ хўжалиги ерлари ўрнига 12,7 минг гектар яйлов таклиф этамиз. Айтиш жоизки, ҳозирда чегара бўйича муҳокамаларда 1 гектар қишлоқ хўжалиги ерлари учун 2,5 баробар кўпроқ яйлов бериш тавсия этилмоқда. Таклиф этилаётган қонун лойиҳасида Қирғизистон томонига 19,5 минг гектар ўрнига компенсация сифатида 13 719 гектар яйлов ерлари ажратилади (илгари 4127 гектар ер берилган еди)», — деди бош вазир.
Ҳукумат раҳбари бугунги кунда 165 миллион куб метр сиғимга эга Косонсой сув омборидан Наманган вилоятининг Косонсой ва Чуст туманларидаги 27 минг гектардан ортиқ қишлоқ хўжалиги ерларини суғориш учун фойдаланилаётганини таъкидлади.
«Қирғизистон ҳудудининг 850 гектарида жойлашган ушбу сув омборидан республикамиз эҳтиёжлари учун тўлиқ фойдаланилаётганини инобатга олиб, Наманган вилоятининг Чуст, Косонсой ва Янгиқўрғон туманларидан 477 гектар ер участкаларини бериш таклиф этилмоқда. Қирғизистонга. Чуст туманидаги 105 гектар ер участкаси Қорақўрғон массивида Қирғизистон фуқаролари истиқомат қиладиган баҳсли ҳудуд ҳисобланади», — деди у.
Шунингдек, Ўзбекистон Қирғизистондан 10 та баҳсли участка бўйича 429 гектар ер олишга ва Фарғона водийси вилоятлари ҳудудидан 294 гектар ер беришга рози бўлди.
Шунингдек, 2020-йил баҳори охирида Ўзбекистон ва Қирғизистон фуқаролари ўртасида чегара низосига сабаб бўлган Фарғона вилоятининг Сўх туманидаги Чашма булоғидан биргаликда фойдаланиш ва тозалаш бўйича алоҳида ҳукумат шартномасини имзолашга келишиб олдилар, деди Абдулла Арипов.
Бош вазир келишув имзоланиши Қирғизистон билан чегарадаги келишмовчиликларга тўлиқ барҳам бериш, Ўзбекистон чегаралари дахлсизлигини таъминлаш ва чегара ҳудудларида қонли можароларнинг олдини олиш имконини беришини таъкидлади.
Шунингдек, ҳужжат Ўзбекистондаги 8 мингга яқин фермер хўжалигини сув билан узлуксиз таъминлаш учун йилига 2,5 миллион тонна қишлоқ хўжалиги маҳсулотлари етиштириш, 500 миллион АҚШ доллари миқдоридаги маҳсулот экспорт қилиш учун шароит яратади.
Фото: Ўзбекистонда Ўзбекистон Республикаси ва Қирғизистон ўртасида Давлат чегарасининг айрим участкалари тўғрисидаги шартномани ратификация қилиш тўғрисида қонунлар қабул қилинди.
Депутатларнинг биринчи ўқишдаги муҳокамаси якунлари бўйича Ўзбекистон ва Қирғизистон ўртасидаги Ўзбекистон-Қирғизистон давлат чегарасининг айрим участкалари тўғрисидаги шартномани ратификация қилиш тўғрисидаги қонунни 119 депутат маъқуллади, 6 нафар депутат қарши, 3 нафари бетараф, 4 нафари овоз бермади.
Депутат Қодир Жўраев истисно тариқасида иккала қонунни бир вақтнинг ўзида иккинчи ва учинчи ўқишда қабул қилишни таклиф қилди. Бу таклифга 119 депутат овоз берди, 6 нафари қарши, 3 нафари бетараф қолди.
Мамлакатлар ҳукуматлари ўртасидаги Андижон (Кемпир-Обод) сув омборининг сув ресурсларини биргаликда бошқариш тўғрисидаги битимни ратификация қилиш тўғрисидаги қонунга кўра, 121 депутат ёқлаб, 4 нафари қарши, 3 нафари бетараф, 4 нафари эса овоз бермади.
Қонуннинг иккинчи ва учинчи ўқишда қабул қилиниши учун 117 депутат овоз берди, 4 нафари қарши, 5 нафари бетараф қолди.
Бош вазир Абдулла Арипов қонунлар муҳокамаси ва уларни қабул қилишда иштирок этгани учун депутатларга миннатдорлик билдирди.
Энди ҳужжатлар кўриб чиқиш учун Сенатга юборилади, кейин эса президент томонидан имзоланиши керак. Шундан сўнг демаркация жараёни бошланади – ерга давлат чегараси чизиғини чизиш ва тегишли чегара белгилари билан белгилаш.
Абдулла Ариповнинг чиқиши Ўзбекистон ҳукумати томонидан Қирғизистон билан чегара бўйича қарорлар билан боғлиқ масалаларга биринчи ойдинлик киритилди.
Октябрь ойида Қирғизистонда Миллий хавфсизлик давлат қўмитаси раиси Қамчибек Ташиев икки йиллик музокаралардан сўнг томонлар «келишувга эришиб, келишувга эришганини» айтган эди.
Унинг таъкидлашича, Қирғизистондан жами 19 минг гектардан ортиқ ер қолган, Кемпиробод (Андижон) сув омборидан 4485 гектар сув эса Ўзбекистондан ортда қолган, аммо уни ҳар икки давлат биргаликда бошқаради.
Қирғизистон президенти Садир Жапаров Ўзбекистон билан Кемпиробод сув омборини бошқариш учун 50/50 улушга эга қўшма корхона ташкил этилишини маълум қилди.
Қирғизистонда октябрь ойи бошидан буён келишув юзасидан шиддатли муҳокамалар давом этмоқда, келишувга қарши чиққан айрим фаоллар ва сиёсатчилар ҳибсга олинган.