Дунёда Covid-19 пандемияси бошланганида, давлатлар ўз чегараларини ёпишни бошладилар. Ҳамма жойда чекловлар жорий этилди ва кўплаб компаниялар вақтинча ишлашни тўхтатди. Россияда Covid чекловлари мигрантларнинг ишлашни тўхтатишига олиб келди ва баъзилари уйларига қайтишни бошладилар. Айни пайтда Москва Ўзбекистон билан чегарани ёпди ва янги муҳожирларни киритишни тўхтатди. Ушбу муаммони ҳал қилиш учун ташкилий ишга қабул қилиш лойиҳаси ишга туширилди ва у ҳозирги кунгача давом этмоқда. Кўплаб шикоятлар коррупцияга бўлган талабни қондириш, шунингдек, Ўзбекистон фуқароларини қулга айлантириш учун ташкилий ишга қабул қилиш зарурлигини исботлайди.
Ўзбекистон ва Россия ўртасида ишчиларни ташкилий ёллаш бўйича келишув ҳақида илк бор 2017-йилда, Президент Шавкат Мирзиёев Москва билан яқинлашиш жараёнини бошлаганида гапира бошлаган эди. Кейин Ўзбекистон Ташқи меҳнат миграцияси масалалари агентлиги ҳузурида меҳнат мигрантларини ҳуқуқий, ижтимоий ва моддий қўллаб-қувватлаш жамғармаси ташкил этилди. Унинг асосий вазифалари Ўзбекистон фуқароларини хорижда иш билан таъминлашда ва улар қайтиб келганларида кўмаклашиш, шунингдек, хорижда меҳнат фаолияти давомида қийин аҳволга тушиб қолган меҳнат мигрантларини қўллаб-қувватлашдан иборат эди.
Аввало, шуни таъкидлаш керакки, ташкилий ишга қабул қилиш дастури нафақат Россия билан ишлайди. Ўзбекистондан ишчилар учун квоталар ҳар йили Корея Республикаси, Қозоғистон, Бирлашган Араб Амирликлари, Япония, Саудия Арабистони, Полша, Дания, Франция, Чехия, Литва, Болгария, Эрон, Покистон, Германия томонидан юборилади. Деярли барча мамлакатларда Ўзбекистон билан ташкилий тузилма тўғри ишламоқда ва дастлаб амалга ошириш режалаштирилган вазифаларни бажармоқда. Аҳолининг йиллик ўсиши, шунингдек, ишчи кучининг 350-370 минг кишига кўпайиши Ўзбекистонга дунёни ишчи кучи билан таъминловчи давлатлар орасида етакчи бўлиб қолиш имконини бермоқда. Мирзиёевнинг 2024-йилда 150 минг кишини Европа ва Осиёга ўқитиш ва жўнатиш ҳақидаги фармойиши эса Ўзбекистондан ишчилар малакали ва талабчан бўлиб етишидан далолат беради.
Бироқ, Россия учун ташкилий ёллаш тизими глобал пандемия даврида кенг оммалашди, чунки бу ишга бориш ва оилани боқишнинг ягона йўли эди. Бунгача Ўзбекистондан, шунингдек, Марказий Осиёнинг бошқа давлатларидан келган муҳожирлар Россияга келишда муаммога дуч келмаган. Кўпчилик ҳужжатларни расмийлаштирган, аммо меҳнат патенти, солиқлар ва яшаш харажатлари доимий равишда ошиб бораётгани сабабли ноқонуний ишлаган.
Ковид чекловлари киритилгандан сўнг, Россия ўз чегараларини чет элликлар учун ёпди. Деярли бир йил ўтгач, Москва ЕОИИ аъзолари билан ҳаво ва темир йўл алоқаларини тиклади. Бу Мирзиёев Ўзбекистонни россияпараст иқтисодий бирлашманинг бир қисмига айлантириши учун Тошкентга навбатдаги босим ҳаракати эди. Россияга қисқа муддатга ишлаш учун боришнинг ягона қонуний йўли бу ташкилий ёллаш эди.
2021-йилда Ўзбекистон фуқароларини Россияда қурилиш ишларига жалб қилиш лойиҳаси яратилган эди. 2021-йил октабр ойидан буён лойиҳа доирасида Россия қурилиш объектларига жами 4750 нафар меҳнат муҳожири келганига қарамай, кўпинча фуқароларнинг паспортларини олиб қўйиш, уларни номувофиқ шароитларда жойлаштириш ва уларга ярим баробар миқдорда маош олиш ҳолатлари кўп учраган. ваъда қилинганидек. Иш берувчилар буни сотиб олинган авиачипталар учун товон пули, ҳужжатларни расмийлаштириш, озиқ-овқат ва турар жой билан таъминлаш билан изоҳлади. Шу билан бирга, шартномага кўра, иш берувчи буларнинг барчасини тўлаши керак эди, аммо ҳеч қандай компенсация ҳақида гап бўлмади.
Кўп ўтмай, Covid чекловлари пасая бошлади ва 2022 йил 24 февралда Украинада уруш бошланганидан кейин Россия зудлик билан ишчи кучига муҳтож бўла бошлади. 2022-йил сентябрида сафарбарликнинг бошланиши чет элликлар учун овни бошлади. Ноябр ойи ўрталарида Россия ҳукумати раҳбари Михаил Мишустин ташкилий ишга қабул қилиш кўламини кенгайтириш, шунингдек, Ўзбекистон фуқароларини Россияга жалб қилиш чегарасини бекор қилишни маъқуллаган эди. Энди бу ҳуқуқ енгил саноат корхоналарига ҳам тарқала бошлади. Мигрантлар учун Covid-19 га қарши эмлаш ва салбий ПЦР-тести талаблари бекор қилинди. Шу билан бирга, Ўзбекистон фуқаролари, аввалгидек, кетишдан олдин тиббий кўрикдан ўтишлари керак эди.
Россияда муҳожирларга қарши кураш бошланганида ташкилий ишга қабул қилиш дастури бўйича Россия Федерациясига жўнатилган Ўзбекистон фуқаролари сони кўпайган эди. 2023-йилнинг тўққиз ойида Россияга 23 минг киши кетган. Уларнинг тақдири ҳозирча номаълум. Аммо маълумки, 2021 йилдан бошлаб Россия Федерациясига келаётган барча мигрантлар мажбурий бармоқ излари, суратга олиш ва тиббий кўрикдан ўтиши керак эди. Ўтгандан сўнг уларга чипли пластик карточкалар берилди, улар доимо ўзлари билан олиб юришлари керак эди. Бундан ташқари, меҳнат патентининг тескари томонига контактсиз интерфейсга эга микросхема кўринишидаги электрон сақлаш воситаси жойлаштирилди. Унда патент эгасининг биометрик шахсий маълумотлари — юзининг электрон тасвири ва уни идентификация қилиш учун мос келадиган бу шахснинг икки бармоғи папиллер нақшларининг электрон тасвири мавжуд эди. Ташкилий ишга ёлланган Ўзбекистон фуқаролари ўз ватанларида ушбу муолажалардан ўтган. Россияга келганда, ҳамма аллақачон улар ҳақида билар эди ва уларни исталган вақтда топиши мумкин эди.
Август ойида мигрантлар учун қўрқув иш берувчиларнинг ўзини ўзи тартибга солувчи ташкилотини (СРО) яратиш тўғрисидаги янги қонун лойиҳаси билан қўшилди. Бу россиялик иш берувчилар учун зарур бўлган муҳожирлар сонини аниқлаши, уларнинг малакасини текшириши ва корхоналар ўртасида тақсимлаши керак бўлган бутунлай Россия органи. СРО нафақат Ўзбекистон фуқаролари, балки бутун Марказий Осиёлик мигрантлар учун ташкилий ёллашнинг янада қатъий шакли ҳисобланади. Қонун лойиҳасининг амалга оширилиши мигрантларни ҳаракатланиш эркинлигидан маҳрум қилади. Барча хорижлик ишчилар учун мажбурий бўладиган СРО дастурига кўра, меҳнат мигрантлари иш жойини ёки иш берувчини ўзгартиришга ҳақли эмас ва шартномани муддатидан олдин бекор қилиб, уйига кета олмайди.
Буюк Британия Мудофаа вазирлиги Россия президентлик сайловлари олдидан Украинага қарши урушга Марказий Осиё фуқароларини оммавий равишда жалб қилаётганини тасдиқлади. Ўзбеклар ва бошқа Марказий Осиё халқларидан журналистларга тез-тез мурожаат этилаётгани ҳам бунинг далилидир. Ташкилий ёллаш тизими туфайли ва агар СРО тизими қабул қилинса, мигрантлар осон нишонга айланади. Аслида, ташкилий ишга қабул қилиш тизими Россияга бепул киришдан фақат барча тартиб-қоидалар жойлашган жойда фарқ қилади. Аммо ташкилий ёллаш ёрдамида Москва қурилиш ишларини олиб бориш учун Ўзбекистон фуқароларини қидириб топиши ва кейинчалик уларни босиб олинган Украина ҳудудларига жўнатиши мумкин.
Ҳуқуқ ҳимоячиси Валентина Чупик Луганскда муҳожирлар унга мурожаат қилгани ҳақида аллақачон гапирган эди. 1000 га яқин одам Украина ҳудудига ноқонуний кириб келган. Уларга аввалги муассасада иш ҳақи берилмаган. Уста Москва вилоятига ишлашни таклиф қилди. Муҳожирлар автобус ойнаси олдида вайрон бўлган уйларни кўриб, Москва вилоятига олиб кетилмаётганидан шубҳаланиб, дарҳол ҳуқуқ ҳимоячисига қўнғироқ қилган. Валентина Чупикнинг хабар беришича, бундан кўп ўтмай, муҳожирлар билан алоқа тўхтатилган. Украина разведкаси маълумотларига кўра, Россия Марказий Осиё фуқароларини ишғол қилинган ҳудудларга қурилишда ишлашни ваъда қилиб олиб келади, сўнг уларнинг паспортларини олиб қўяди, қурол-яроғ бериб, жангга мажбурлайди.
Ишга қабул қилишнинг ташкилий тартиби сизга чет элликларни олдиндан топиш имконини беради, улар кейинчалик Украинага юборилиши мумкин. СРО тизими жорий этилгандан сўнг, мигрантлар депортация хавфисиз шартномани бекор қилиш имкониятидан маҳрум бўлишади. Аммо Украинада бу тизим ёки бошқа усулдан фойдаланган ҳолда, мигрантлар ҳеч қандай зарар этказмасдан кета олмайди.