Россия Украинадаги кўп йиллик урушга тайёр эмас эди. Россия Федерациясининг ресурс базаси тайёрланмаган. Ғарб санкциялари Москвани зарур асбоб-ускуналар, хомашё, ўқ-дорилар ва жиҳозлар сотиб олиш имкониятидан маҳрум қилди. Чекловларни четлаб ўтиш учун Россия Марказий Осиё давлатларининг ёрдамига мурожаат қилди. Республикалар Россия Федерациясининг асосий ҳамкорларига айланди, улар параллел импорт дастурини амалга оширишга ёрдам беради.
Ўзбекистон Украинада уруш бошланганидан кейин Россиянинг ишончли ҳамкорига айланди. Москва одатдаги савдо йўллари орқали импорт қила олмайдиган товарларни ўз ҳудуди орқали импорт қилади. Лекин Ўзбекистон ҳам ўз пахтасини Россияга тонналаб сотади, бу эса порох ишлаб чиқариш учун зарурдир.
Пахта Ўзбекистон учун муҳим ресурс бўлиб қолмоқда. 2019–2020-йилларда 1 миллиондан ортиқ экин майдонларига бу ўсимлик экилди. 2022-йилда хорижга пахта сотиш Ўзбекистонга 1,6 миллиард доллар даромад келтирди. Бунинг сабаби, об-ҳаво шароити ҳосил сифатига катта таъсир кўрсатаётгани ва Ўзбекистон ноқулай об-ҳаво бошланишидан олдин пахта теримига шошилаётгани. Давлат экин майдонларига эгалик қилувчи ва ҳосилни назорат қилувчи мамлакат пахта бозорида асосий иштирокчи бўлиб қолмоқда.
2020 йилда Ўзбекистон Қозон кукуни заводи билан пахта целлюлозасини етказиб бериш бўйича шартнома имзолади. Шартнома Ўзбекистон Республикасини Россияга порох ишлаб чиқариш учун хомашё жўнатиш, Москва эса Тошкентга тайёр маҳсулот бериш, шунингдек, Ўзбекистонга маҳаллий даражада порох ишлаб чиқаришни йўлга қўйишга ёрдам бериш мажбуриятини юклаган.
Пахта, аниқроғи пахта целлюлозаси баъзи турдаги порохларни тайёрлаш учун ишлатилади. Нитроцеллюлозани қайта ишлаш ва олишдан сўнг сиз порох ишлаб чиқаришни бошлашингиз мумкин. Бундан ташқари, у танк қуроллари учун зарядлаш учун ишлатилади. Шу сабабли, Европа Иттифоқи Россияга целлюлоза етказиб беришга санкциялар киритди.
“Ўзбекистон порох ишлаб чиқариш учун зарур бўлган асосий хомашё етказиб берувчи ҳисобланади. 2019-йилда биз шартномаларни имзоладик, уларни жорий йилда муваффақиятли амалга оширдик ва келажакдаги ўзаро манфаатли ҳамкорликка пойдевор қўймоқдамиз”, — деди завод бош директори Александр Лившиц 2020-йилдаги ҳамкорлик шартномаси ҳақида. Қозон заводи ўқ отиш қуроллари, артиллерия, танк снарядлари ва бошқа турдаги қуроллар учун зарядларни ишлаб чиқаради.
Лившитс ўз баёнотида 2019-йилни Ўзбекистон билан ҳамкорликнинг бошланғич нуқтаси сифатида эълон қилди. Пахта пулпаси бундан олдин ҳам сотиб олинган бўлиши мумкин, аммо бу ҳақда маълумот топилмади. 2019-йилда Қозон заводи Ўзбекистон Республикасидан 60 минг долларга 60 48 тонна хомашё харид қилди. Украинада уруш бошланганидан кейин компания ишлаб чиқаришни кўпайтирди. Буни маҳаллий телеканалларда 2022 ва 2023 йилларда ишлаб чиқариш ҳажмининг ошиши муносабати билан ишчиларни қидириш ҳақидаги эълонли видеолавҳалар тасдиқлайди.
Ишлаб чиқариш ҳажмининг ошиши ҳисобига Россия заводи 2022-йилда Фарғона кимё заводидан 1225 тонна пахта целлюлозаси сотиб олди, бу 2019-йилга нисбатан 25 баробар кўпдир. Россия импортининг ўсиши, шунингдек, санкциялар ва Москванинг Ғарбдан шунга ўхшаш хом ашёни импорт қила олмаслиги билан изоҳланади. Қозондан ташқари 2022 ва 2023 йилларда Перм кукуни заводи ва Алексинский кимё заводи Ўзбекистондан целлюлоза сотиб олган.
Ўзбекистондан целлюлоза сотиб оладиган яна бир корхона Катовск шаҳрида жойлашган Тамбов кукуни заводидир. Украинада уруш бошланганидан кейин ишлаб чиқариш ҳам ошди. Завод доимий равишда янги кадрларга муҳтож. 2022-йилда компания Ўзбекистоннинг «RAW MATERIALS CELLULOSE» компаниясидан 485 минг долларлик 253 тонна хомашё харид қилди.
«RAW MATERIALS CELLULOSE» пахта целлюлозасини Россиянинг «Ярспецпоставка» компаниясига сотган, у 2022 йилда порох учун 139 тонна хомашё импорт қилган, шундан сўнг уни Катовск шаҳридаги Тамбов кукуни заводига ўтказган. Бундан ташқари, завод бошқа корхона – “Феникс” МЧЖ билан камида учта битим тузиб, корхона учун «BAXTTEKS-FARM» дан 63 тонна целлюлоза харид қилган.
Умуман олганда, 2022-йилда Ўзбекистон Республикаси Россияга порох ишлаб чиқариш учун 5 миллион долларлик хомашё жўнатди. Ва 2023 йилнинг биринчи тўққиз ойида, аллақачон 8,7 миллион долларга. Россия импортининг ярмидан кўпи Ўзбекистондан келади. Қолган қисми эса қўшни Қозоғистондан сотиб олинади.
Ўзбекистондан Россияга маҳсулот сотиш ортида АҚШ, Европа Иттифоқи ва Украинанинг санкция рўйхатига киритилган компанияларда бўлгани каби яна россияликлар турибди. Фарғона кимё заводи 2021 йилгача тўлиқ энг йирик ва тўлиқ давлат назоратидаги Ташқи иқтисодий алоқалар миллий банкига тегишли эди. Аммо 2023 йилда икки россиялик унинг бенефициарига айланди. Бу Рустам Мўминов ва Михаил Глухов.
Рустам Мўминов, шунингдек, «RAW MATERIALS CELLULOSE» компаниясининг эгаси. Ундан ташқари компания ҳаммуассиси Лариса Уткина бўлиб, у 2021 йилда иккита савдо белгисини рўйхатдан ўтказган. Булар «Alliance Capital» ва «Chemistry International». Иккинчи компания «Alliance Capital» нинг шоъба корхонаси ҳисобланади.
Компания веб-сайтида унинг 2008-йилда Рустам Мўминов томонидан яратилгани, бош қароргоҳи Полша пойтахтида жойлашгани қайд этилган. Фарғона кимё заводи сотиб олингунга қадар компания 2022-йилда ҳам зарар кўрар эди. Веб-сайтда, шунингдек, Аллианcе Cапитал йўллар, автомобил йўллари ва кўприклар қурилиши билан шуғуллангани айтилади. Фактларни солиштирадиган бўлсак, Ўзбекистонда завод сотиб олиниб, пахта целлюлозаси Россия ҳарбий саноатига сотилганидан кейингина фойда кела бошлаган.
Ўзбекистон Республикасидаги пахта бизнеси, асосан, вояга етмаганларнинг мажбурий меҳнати туфайли узоқ вақтдан бери ҳуқуқ ҳимоячиларининг кузатувига сабаб бўлган. Президент Шавкат Мирзиёев ҳокимиятга келганидан кейин вазият ўзгара бошлади. Бироқ мажбурий меҳнат ҳамон пахта теримининг асосий усули бўлиб қолмоқда. Бундан ташқари, ҳукумат томонидан ваколат берилган шахслар, айниқса, Украинада уруш бошланганидан кейин, ҳокимларнинг пахта терими стандартларига риоя қилишларини таъминлайди. Бу эса Тошкентнинг Россия ҳарбий заводлари билан ҳамкорликка алоқадорлигидан далолат беради. Бундай манфаатдорлик фойдадан ташқари, Москванинг Ўзбекистонга таъсири билан ҳам боғлиқ бўлиши мумкин.