Ўн минглаб муҳожирлар сафарбарликка йул қўймаслик мақсадида Ўзбекистонни узоқ муддатли яшаш учун мамлакат сифатида танлади. Республика россиялик ҳарбий хизматчиларнинг бошпанасига айланганига деярли икки ой ўтди. “Аммо россияликлар тузум қурбонларими, уларни ҳимоя қилиш керакми ёки уларнинг ўзлари Ўзбекистондаги Россия тинчлигини мустаҳкамлай оладиган кучларми”, деб сўрашади Ғарб тадқиқотчилари. Ўзбеклар ҳам Марказий Осиё республикаларида яшовчи бошқа халқлар сингари жуда меҳмондўст халқдир.
“Мен халқаро корпорацияда ишлайман ва Ўзбекистонда пул сарфлайман. Мен Москва нархларида квартирани ижарага оламан, Россиядан ҳам қимматроқ машина ижарага оламан. Мен ҳам барча маҳаллий урф-одатларни ўрганишим керак?!”, – деб ўз ҳис-туйғуларини тасвирлайди сафарбарликдан қочган Россия Федерациясидан келган IT ходими.
92 ёшли 92 ёшли Жумабой опа алоҳида ҳикоя қилди. Қўшниси уйни сибирлик уч кишига ижарага берибди, улар ҳам сафарбарликдан қўрқиб Россиядан қочиб кетишган.
“Улар, эҳтимол, яхши йигитлардир. Лекин улар дўконга шундай боришадики, одам уят! Уларни оиламдаги аёллар ва болалар кўрганидан уяламан, эркаклар ҳам. Мен индадим, совуқ бўлишини кутдим, шунда улар бизнинг ўғил болаларимиз 10 ёшгача бўлган шимларини ечиб, катта ёшли эркакнинг оддий шимларини кийишларини афзал кўришади. Лекин чидай олмадим, ҳаммасини айтиб бўлгандим”, деди Жумабой. Афсуски, бундай ҳолатлар алоҳида эмас ва нафақат Ўзбекистонда, балки қўшни Марказий Осиё республикаларида ҳам учраб туради.
Қирғизистонга сафарбарлик эълон қилинганидан кейин мамлакатни тарк этган россиялик блогер Иля Варламов “қандай қилиб мамлакат меҳмони бўлиш мумкинлигини” тушунмаслигини айтди.
“Сиз мамлакатга ташриф буюра олмайсиз. Масалан, мени Қирғизистонга ҳеч ким таклиф қилмади. Мен ўзим самолёт чиптасини сотиб олдим ва ўзим учун меҳмонхона ижарага олдим. Тўғридан-тўғри «меҳмонлар» ҳақида ёзганларнинг ҳеч бири мени гул ва бир товоқ бешбармак билан кутиб олишмади, шунинг учун мен кимдандир қарздорман. Қолаверса, ажойиб мамлакатингизга келган одамларга меҳмон сифатида эмас, балки мижоз сифатида қараш керак. Ахир улар пул сарфлаш ва хизматларингиздан фойдаланиш учун келишади. Ва мижоз ҳар доим ҳақдир. Бизнес аналогиясидан фойдаланиб, мамлакатни катта ресторан деб тасаввур қилинг. Сиз ҳаракат қиласиз, уни ривожлантирасиз, кейин мижозлар келиб, нимадандир норози бўлишади. Агар сиз ҳар бир норози одамни ҳайдаб юборсангиз ва «улар берганини енглар ва бу ерда миттенни очманглар» десангиз, ресторанингиз жуда тез ўлади. Мижоз нимани ёқтирмаслигини тинглаш ва уни тузатишга ҳаракат қилиш анча қимматлидир. Танқидни ватанни хафа қилиш учун эмас, балки совға сифатида кўриш керак.
Бугун эса Россиядан Қирғизистонга кўп одамлар келганда, уларнинг оғзини ёпишнинг ҳожати йуқ. Аксинча, тингланг, нима нотўғри эканлигини, қандай хизматлар этишмаётганини, нимани яхшилаш мумкинлигини билиб олинг. Ишончим комилки, бундай ёндашувдан мамлакат фақат фойда кўради”, – дейди блогер. “Мамлакатни ресторанга қиёслаш, ҳатто россиялик мухолифатчиларга ҳам империализм юқтирганини таъкидлайди”, – дейди Ғарб сиёсий таҳлилчилари.
“Афсуски, руслар Марказий Осиёда қанча узоқ қолса ва улар республикаларда қанча кўп тўпланса, маҳаллий аҳоли билан тўқнашувлар ҳақидаги маълумотлар шунчалик тез-тез пайдо бўлади. Россияга бир неча бор ташриф буюрган муҳожирлар эртами-кечми бундай можаролар оғзаки низолардан жисмоний тажовузга айланиб кетишини билишади. Бундан тарғиботчилар албатта фойдаланадилар, бу эса Россиянинг расмий вакиллари томонидан у ёки бу республикани қоралаш учун янги баҳона бўлиб хизмат қилади. Айтганча, Қозоғистоннинг Уралск шаҳрида аллақачон уч нафар россиялик ўзаро муштлашув содир бўлган. Улар маъмурий қамоққа ҳукм қилинди ва ўз ватанларига депортатсия қилишга ваъда қилинди», – дея башорат қилмоқда терговчилар. Маданий масаладан ташқари моддий жиҳат ҳам бор. Марказий Осиё республикаларига руслар қанча кўп келса, Марказий Осиёда ҳаёт шунчалик қимматлашади, дейди Ғарб иқтисодчилари.
Россиянинг йирик шаҳарлари, хусусан, Москвадаги маошларга кўникиб қолган россияликлар ойига энг кам иш ҳақи 1000 долларни талаб қилмоқда. “Ўзбекистонда ўртача расмий маош 300-400 долларни ташкил этар экан, нарх жуда юқори кўринади. Қачонгача руслар реал бўлмаган иш ҳақини талаб қила олишини вақт кўрсатади.
Ваҳоланки, республикада озиқ-овқат нархи қанчага ошгани аллақачон маълум. Баъзи маҳсулотлар 2-3 марта ўсди. Худди шу нарса кўчмас мулк нархлари учун ҳам амал қилади”, — баҳоларнинг ўсишини Ғарб таҳлилчилари шарҳлайдилар. Руслар томонидан бизнес очиш масаласи анча жиддийроқ. Мутахассисларнинг фикрига кўра, қочиб кетган русларнинг биринчи (баҳор) ва иккинчи (мобилизация эълон қилинганидан кейин) тўлқинлари ўртасида катта фарқ бор. Агар одамлар Ўзбекистонга ўз хоҳиши билан эмас, балки баҳорда келган бўлса, кузда бу “мажбурий чора”га айланди. “Демак, қочоқларнинг кузги тўлқинининг аксарияти Путинга, унинг сиёсатини амалга оширишга содиқ қолади, лекин сафарбар боʻлишни хоҳламайди. Бундай руслар Россияда ўз бизнесларини тарк этишди, лекин уни ёъқотишни хоҳламайдилар.
Ўзбекистонда улар учун янги имкониятлар очилмоқда. Ғарб санкциялари Россия Федерациясига тўғридан-тўғри экспорт қилувчи мамлакатлардан товарларнинг узоқ рўйхатини олиб киришни чеклаганлиги сабабли, кўчирувчилар ўз ватанларида ўз бизнесларидан фойдаланиб, Ўзбекистон орқали тақиқланган маҳсулотларни олиб киришлари мумкин”, – дейди ғарблик таҳлилчилар.
“Энг машҳурлари Қозоғистон, Арманистон, Ўзбекистон ва Қирғизистон. Ушбу мамлакатларда сиз бизнес очишингиз ва хорижий контрагентлар билан хорижий валютада ҳисоб-китобларни давом эттиришингиз мумкин. Баъзи тадбиркорлар ўз компаниялари ва ходимларини бошқа жойга кўчиришади, бошқа мамлакатларда яшаш учун рухсатнома оладилар ва бошқа қоидалар ва қонунлар асосида ўз ишларини давом эттирадилар. Кимдир бошқа мамлакатда бизнес очиш – бу кенгайиш, янги бозорларни ўрганиш имконияти, деб ҳисоблайди. Бошқалар эса бошқа мамлакатларда очилган компаниялардан фақат валюта марказлари сифатида фойдаланади”, – дейди «Alps & Chase» ҳуқуқшуноси Наталя Салникова.
Ғарб таҳлилчиларига кўра, бир ҳолатда ҳам, бошқа ҳолатда ҳам россияликлар Ўзбекистонни катта хавф остига қўймоқда, чунки Ғарб санкциялари ҳам алоҳида юридик шахсларга, яъни Россия Федерацияси фуқароларига, ҳам республиканинг айрим тармоқларига нисбатан қўлланилиши мумкин.
Кузда Марказий Осиё мамлакатлари томонидан маиший техника импортининг ортиши кузатилди. Шу билан бирга, сентабр охирида Ўзбекистон Россияга экспорт ҳажмини 40 фоизга оширгани маълум эди.
“Товарларнинг салмоқли қисмини реимпорт, жумладан, смартфонлар, кир ювиш машиналари, маиший сув иситгичлари, чангютгичлар ва бошқалар ташкил этди. Ўзбекистон Республикаси капитали Россияга “кулранг импорт” билан шуғулланувчи компаниялар тўғрисида маълумот бермаяпти. Шу билан бирга, Тошкент аввалроқ иккиламчи санкциялар қурбонига айланмаслик ўта муҳимлигини таъкидлаган эди. Чекловлар киритилишининг олдини олиш мақсадида АҚШнинг юқори мартабали амалдорлари билан махсус маслаҳатлашувлар ўтказилди.
Шу боис, яқинда Ўзбекистонда ўз бизнесини очган россиялик релокаторлар Россияга товарлар олиб киришда воситачилардан бирига айлангани санкция остида қолгани тахмин қилинмоқда. Ва сиз билганингиздек, бундай товарларга чекловлар бирон бир сабабга кўра киритилган.
Россия Федерациясининг мудофаа саноати юқори технологияли қуролларни ишлаб чиқариш учун уй-рўзғор буюмлари қисмларидан фойдаланиши мумкин”, – дейди таҳлилчилар.
“Россиядан сафарбарликдан қочаётган россияликларнинг чексиз оқими Ўзбекистон ва бутун Марказий Осиё учун ҳақиқий таҳдидга айланмоқда”, – дея хулоса қилади терговчилар.