Украинадаги урушнинг Марказий Осиё мамлакатларига таъсирини ўрганаётган терговчиларга кўра, урушнинг минтақа иқтисодиётига салбий таъсири ҳар қандай гаров фойдасидан устун туради.
«Украина ҳудудидаги уруш катта геосиёсий нотинчлик ва жаҳон иқтисодиётида кўплаб муаммоларни келтириб чиқарди», дейди сиёсатшунослар, «Уруш бошланиши билан энергия ресурслари ва қишлоқ хўжалиги маҳсулотлари нархлари пасайишни бошлади. кўтарилиш. Жаҳон иқтисодиётидаги беқарорлик турли минтақаларга турли йўллар билан таъсир қилади. Урушдан жабрланган энг муҳим минтақалардан бири Марказий Осиёдир”.
Сиёсий таҳлилчиларга кўра, Марказий Осиё мамлакатларида ўтказилган сўровлар Украина ҳудудидаги урушга салбий муносабат билдирилган. Марказий Осиё мамлакатлари аҳолисининг аксарияти ҳарбий амалиётлар билан боғлиқ турмуш даражасининг ёмонлашувидан хавотирда.
Одамлар, асосан, уруш уларнинг кундалик ҳаёти ва харид қобилиятига қандай таъсир қилишидан хавотирда. “Марказий Осиёдаги юқори нархлар аллақачон жамоатчилик фикрига таъсир қилган. Аксарият аҳоли аллақачон можаро акс-садосини жанговар ҳаракатлардан узоқроқда ҳис қилишга улгурди”, – дейди Ғарб иқтисодчилари ўзбекларга нархларнинг ошиши сабабларини тушунтирмоқда.
Марказий осиёликлар учун асосий муаммо озиқ-овқат, кийим-кечак, газ ва бошқалар каби зарурий маҳсулотлар нархининг ошиши ҳисобланади.
“Уруш бошланиши билан инфляция туфайли минтақада яшаш нархи ошди. Европа тикланиш ва тараққиёт банки (ЕТТБ) маълумотларига кўра, минтақавий инфляция даражаси 16% даражасида қолмоқда”, — деб ёзади экспертлар.
Ўзбекистон Давлат статистика қўмитасининг расмий маълумотларига кўра, сентябрь ойида республика истеъмол секторида товар ва хизматлар ўртача 1%га қимматлашган.
Нархлар ўсишида етакчи ўринни озиқ-овқат маҳсулотлари эгаллаб, уларнинг нархи ойига ўртача 1,4% га ошди. Шу даврда ноозиқ-овқат товарлари нархлари 0,7% га, аҳолига пуллик хизматлар кўрсатиш 0,8% га ошди.
Ҳали март ойида Ўзбекистонда инфляция даражаси Марказий банк кутганидан 15% га ошиб кетгани ҳақида хабар берилган эди. Марказий банк маълумотларига кўра, бунга озиқ-овқат маҳсулотларининг 2,5% га, ноозиқ-овқат маҳсулотларининг 1,1% га ошиши сабаб бўлган. Умуман олганда, йил бошидан бери октябрь ойи бошидаги ҳолатга кўра, истеъмол нархлари 12,2% га ошган.
Апрел ойи ўрталарида Жаҳон банки Ўзбекистонда иқтисодий ўсиш 2022-йилда 3,6% гача секинлашишини башорат қилган эди. Банк иқтисодий ўсиш суръатларининг пасайишига пул ўтказмаларининг камайиши, озиқ-овқат маҳсулотлари ва нефт нархининг ошиши каби омиллар сабаб бўлганини айтди.
Фуқаролар истеъмолининг асосий қисмини энергия ва озиқ-овқат маҳсулотлари ташкил қилади. Россия ЕОИИ мамлакатларига дон ва шакар экспортини тақиқлаганидан кейин қишлоқ хўжалиги маҳсулотлари нархи кўтарилди. Бундан ташқари, ёзда Россия флоти томонидан Қора денгиздаги Украина портларини тўсиб қўйганлиги сабабли, озиқ-овқат инқирози хавфи мавжуд эди, бу ҳам нархларнинг умумий даражасига таъсир қилди.
Масалан, бир қоп ун 250 минг сўмдан 400 минг сўмга ошди, буғдой торти каби тайёр маҳсулотлар 3 минг сўмдан эмас, 4-5 минг сўмдан сотила бошланди, шакар икки баравар кўтарилиб, 11 минг 22 сўмдан сотила бошланди. килограмм.
Ўзбекистонда Россия Украинага кенг кўламли босқинни бошламаган январ ойи охирида барча энергия ресурслари таннархини либераллаштириш зарурлиги ҳақида гапирган. Марказий банк раҳбари Мамаризо Нурмуратов электр энергияси 33% га, газ 21% га, иссиқ сув ва иситиш учун 20% га, совуқ сув ва оқова сув нархлари 34 фоизга оширилиши ҳақида гапирди. Бироқ бу нархлар Марказий банк томонидан инқирозни ҳисобга олмаган ҳолда ҳисоблаб чиқилган. Ўзбекистонда 15 июлдан бошлаб юридик шахслар ва давлат корхоналари учун энергия ресурсларини сотиш таннархини индексация қилди, шу муносабат билан улар учун электр энергияси 77,7% га, 55,1% дан 96,9% га қимматлашди ва 2023-йилда бу режалаштирилган. Аҳоли учун энергия истеъмоли нархи ўзгаришсиз қолди, аммо бу уларнинг индексацияга таъсир қилмаганлигини англатмайди. Барча юридик шахслар ва давлат компаниялари у ёки бу тарзда якуний истеъмолчи, яъни оддий фуқаролар билан боғланган. Маҳсулот ишлаб чиқариш, хоҳ автомобиллар, эҳтиёт қисмлар, нон, сут, кийим-кечак, газ, электр энергияси, сув истеъмоли билан боғлиқ. Маҳаллий аҳоли ўзбек компаниялари томонидан ишлаб чиқарилаётган маҳсулотлар нархининг ошишини аллақачон бошдан кечирган, бироқ нархлар ҳали ўз чегарасига этгани йўқ.
Марказий Осиё фуқароларининг яшаш нархининг ошишига таъсир қилган яна бир муаммо 21-сентябрь куни Россияда эълон қилинган сафарбарликдан қоча бошлаган русларнинг минтақага оммавий оқими бўлди. Бир томондан, девиационистлар одатда республикаларнинг туб аҳолисига қараганда анча юқори даромадга эга ва улар, Марказий Осиё мамлакатлари ҳукуматларининг фикрича, иқтисодий ўсишга ҳисса қўшиши мумкин.
Мамлакатга русларнинг кириб келиши билан маҳаллий аҳоли ижара нархини 30% га оширди.
Марказий Осиё республикалари бюджетининг Россиядан пул ўтказмалари билан боғлиқ моддалари алоҳида эътиборга лойиқдир. Ҳозиргача муҳожирлар бу мамлакатни пул топиш учун энг мақбул деб билишади. Шу боис, ЕТТБ маълумотларига кўра, 2022-йилнинг январидан июнигача Россиядан Ўзбекистонга ўтказилган трансфертларнинг умумий ҳажми 6,5 миллиард долларни ташкил этган бўлса, бу ўтган йилнинг шу даврига нисбатан икки баравар кўп дегани ажабланарли эмас.
Бироқ, республикага хорижий валюта оқимининг ортиб бораётганига қарамай, Украинада кенг кўламли уруш ва Россияга қарши жорий этилган санкциялар ноаниқликларга олиб келади ва прогнозларни мураккаблаштиради, бу эса келажакда Марказий Осиё мамлакатлари иқтисодиёти учун кутилмаган хавфларни келтириб чиқариши мумкин.
Санкциялардан сўнг кичик бизнесдаги вазиятнинг ёмонлашиши меҳнат муҳожирлари учун беқарорликка олиб келди ва пул ўтказмаларининг мувозанатсиз оқимига сабаб бўлди.
Жаҳон банки яқин келажакда Ўзбекистонда пул ўтказмалари 21% га қисқариши кутилаётгани ҳақидаги ҳисоб-китобни эълон қилди. Муҳим эслатма шундаки, прогноз эълон қилинган сафарбарликдан олдин қилинган.
“Бугун воқелик муҳожирларга бошқа қоидаларни талаб қилмоқда. Ўрта Осиёдан келган одамлар истисносиз рус армияси сафига жалб қилинади. Ҳуқуқ ҳимоячилари Россия Федерацияси Қуролли кучлари билан ихтиёрий равишда шартнома тузиб, Украинага жангга боришни истамаган муҳожирларга нисбатан қийноқлар фактлари ҳақида хабар беришди”, деб ёзади Ғарб сиёсий технологлари.
Турли мамлакатлардан келган ҳуқуқ фаоллари имкон қадар тезроқ Россияни тарк этишга чақирмоқда. Бундай вазиятда нафақат пул ўтказмаларининг қисқариши, балки муҳожирларнинг ўз ватанларига оммавий равишда чиқиб кетиши ҳам кутилмоқда.
“Хулоса қилиб айтишимиз мумкинки, урушнинг минтақа иқтисодиётига салбий таъсири ҳар қандай қисқа муддатли ён фойдадан устун туради. Ўрта муддатли истиқболда жаҳон иқтисодиётида ноаниқликнинг кучайиши ва Россияга қарши санкцияларнинг янги тўлқини Марказий Осиё иқтисодиёти учун қийинчиликлардан далолат беради. Нархларни индексация қилиш инфляция каби давом этади. Мобилизациядан қочган русларнинг қўшимча ишчи қўллари ишсизлик даражасининг ошиши учун калит бўлади. Украинада Марказий Осиё фуқароларининг ўлими ҳақидаги хабарлар кенг тарқалади. Марказий Осиё уруш оқибатларини эндигина ҳис қила бошлади, афсуски, ҳукуматлар бунга эътибор бермасликка ҳаракат қилмоқда ва Москва билан дўстона муносабатларни сақлаб қолишда давом этмоқда”, деб ёзади Ғарб давлатларининг сиёсий технологлари.