Дунё бўйлаб ўнлаб COVID-19 вакциналар ишлаб чиқилмоқда ва синовдан ўтказилмоқда ва баъзи мамлакатлар эмлаш дастурларини 2020 йилдаёқ бошлашга тайёрланмоқда.
Дунё бўйлаб ўнлаб COVID-19 вакциналари ишлаб чиқилмоқда ва синовдан ўтказилмоқда ва баъзи мамлакатлар эмлаш дастурларини 2020 йилдаёқ бошлашга тайёрланмоқда. Шу билан бирга, ушбу дорилар бошқа мамлакатлар учун ҳам, уколларнинг ўзи қимматлиги сабабли ҳам, сақлаш ва ташиш билан боғлиқ қийинчиликлар туфайли ҳам мавжуд бўлмаслиги мумкин. “Настоящее время” Украинанинг «Фармак» ОАЖ кузатув кенгаши аъзоси Петр Чернишов билан постсовет минтақаси мамлакатларига қайси вакциналар мос келиши ҳақида суҳбатлашди.
– Сиз бой ва камбағалга қарши вакциналар ҳақида Facebook-да хабар қолдирдингиз. Бу нима эканлигини бизга айта оласизми?
– Дунёда кўплаб мамлакатларда яратилаётган 140 хил вактсиналар синовдан ўтказилаётгани ҳақида ҳамма аллақачон эшитган бўлиши мумкин. Ва аниқки, ушбу вактсиналар ҳам технология, ҳам нарх жиҳатидан фарқ қилади. [Турли хил] давлатлар ва Европа Иттифоқи баъзи вакциналарнинг [синовларига] сармоя киритди — бошқаларга сармоя киритмай. Ҳамма нарса ҳар хил йуллар билан содир бўлади. Натижада, Pfizer ва BioNTech томонидан ишлаб чиқарилган биринчи вакцина Германиянинг технологияси бўлиб, у АҚШнинг улкан компанияси Pfizer томонидан молиялаштирилади ва бу жуда қимматга тушади. Унинг нархи, ҳеч бўлмаганда Америкада, иккита инъекция учун тахминан 40 долларни ташкил этади. Ва энг муҳими, у логистика билан шуғулланади, чунки бу вакцинани охирги кунга қадар минус 70 даража ҳароратда, эмлаш зарур бўлган вақтгача сақлаш керак ва камбағал мамлакатларда бундай логистика занжирлари шунчаки [мумкин эмас]. Шунинг учун айтмоқчиманки, бу биринчи эмлаш, албатта, бой одам ёки бой мамлакат вакцинасидир.
Тасдиқлаш учун эълон қилинган ва сертификатлаш учун тақдим этилган иккинчи эмлаш Американинг Maderna компаниясининг вакцинасидир. Бу ҳам қимматга тушади, чунки ушбу компания дарҳол вакцинани сотишдан фойда кўришини эълон қилди, уни арзонга сотмоқчи эмас. Ва у ҳам сақлашни талаб қилади, аммо унчалик совуқ эмас — атиги минус 20 даража. Буни мен «бой одамнинг вакцинаси» ёки «бой мамлакат вакцинаси» деб атайман.
– Унда Украина ва бошқа постсовет давлатлари қайси вакциналарга эътибор беришлари керак?
– Кеча Украина учун вактсина ҳақида эълон қилинди. Бу AstraZeneca вакцинаси. AstraZeneca — бу Британия компанияси. Ушбу вакцинани оддий музлатгичда сақлаш мумкин — ҳар қандай мамлакатда бўлгани каби. Ушбу вакцина шунингдек, икки инъекцияни талаб қилади. Ва энг муҳими, компания пандемия пайтида вакцинани тан нархида сотишини эълон қилди. Бу ҳали ҳам аниқ эмас, аммо ҳозирча у 4 [тортишиш учун доллар] деб ишонилади, яъни иккита тортишиш 8 долларга тушади. Ва бу Украина ва бошқа мамлакатларнинг даромадлари жиҳатидан Украина билан таққосланадиган нарх.
–10 йил давомида биронта дори яратмаган Американинг Maderna компанияси ва унинг зарари 1,5 миллиард долларни ташкил этди. Қандай қилиб инвесторлар ҳатто ушбу компанияга сармоя киритиши мумкин эди? У уларни қандай қизиқтириши мумкин эди?
– Германиянинг BioNTech компанияси сингари: у ҳам 12 йил ичида рўйхатдан ўтган ҳеч нарса яратмаган. «Ҳеч нарса яратмаган» деганимиз, демак у сотилиши мумкин бўлган нарсани яратмаган, аммо жуда кўп илмий маҳсулотларни яратган, бу жуда катта миқдордаги интеллектуал мулкни яратган. Ва биз: «Қандай қилиб тўсатдан дастлабки иккита вакwина тезда пайдо бўлди», деганимизда — биз бир компания 12 йилдан бери, бошқаси эса 10 йилдан бери интеллектуал мулк яратиб ишлаганини унутамиз. Улар аслида турли хил рак турларига қарши курашишда ёрдам беради деб умид қилган дори воситасини яратишган. Ва ушбу технологияларга асосланиб, улар энди дунёда илгари бўлмаган эмлашнинг мутлақо янги технологиясини яратишга муваффақ бўлишди.
Мен эпидемиолог эмасман, шунинг учун бу ҳақда кўпроқ иқтисодий нуқтаи назардан гапирмоқчиман. Шундай қилиб, биз ҳаммамиз англашимиз керакки, дунёда – Германияда ҳам, Америкада ҳам инвесторларга жуда катта миқдордаги [компаниялар] сармоя киритадиган инвесторлар бор, шунда ушбу компанияларнинг актсиялари — ва фонд биржасидаги иккала компания ҳам котировка қилинади — деб умид қиламиз. ақлдан озган пул. Ва ҳозир айнан шу нарса содир бўлмоқда. Ва биз ушбу икки компанияни 10 ва 12 йил давомида [қўллаб-қувватлаган] ушбу инвесторларни табриклашимиз керак, ва ниҳоят улар жуда кўп пул ишлашлари мумкин. Баракалла.
–Нима деб ўйлайсиз, Украинада ва постсовет ҳудудидаги мамлакатларда аллақачон ихтиро қилинган вакциналарни ишлаб чиқариш ёки ўзингизнинг вакцинанасини ихтиро қилиш яхшироқми? Қандай фойдали бўлади?
– Биз биламизки, Россия вакцинаси мавжуд бўлиб, у билан нима юз бераётгани жуда аниқ эмас, чунки кимдир у билан аллақачон эмланаётганга ўхшайди ва у ҳали Ғарбда айтганидек, ҳали ўтмаган, далилларга асосланган синовларнинг учинчи босқичи. Лекин мен бир қизиқ нарсани айтмоқчиман. Россиянинг вактсинаси борлиги жуда яхши, чунки Россиянинг ўзи катта мамлакат, вакцинага муҳтож одамлар кўп. Бундан ташқари, кўплаб мамлакатлар ушбу вакцинани Россиядан сотиб олиш истагини билдиришган. Менимча, булар Бразилия, Туркия, Венесуела ва бошқа баъзи мамлакатлар. Ва менимча, Украина жуда хурсанд бўлиши керак, чунки агар бу барча мамлакатлар, шу жумладан Россия, ўзларига рус ваксинасини киритса, бу рақобатни камайтиради [синовлар билан тасдиқланган бошқа вакцина билан]. Украина тезроқ [яхши вакцинани олади], шунинг учун биз хурсанд бўлишимиз керак.
Иккинчидан, биз Россиянинг энг йирик фармацевтика ишлаб чиқарувчиси эканлигини унутмаслигимиз керак, менинг фикримча, у “Р-Фарм” деб номланади. У AstraZeneca билан технология узатиш шартномасини тузди ва энди дунёдаги энг йирик вактсина ишлаб чиқарувчилардан бири бўлади. Яъни, Россия бир нечта гаровларни амалга оширади: иккаласи ҳам ўз вакцинасида, ҳам шу [инглизча]. Шунинг учун, агар Украинада, масалан, худди шу AstraZeneca компанияси билан технология узатиш шартномаси тузилса, бу жуда яхши бўлади деб ўйлайман.