1-июл ҳолатига кўра Ўзбекистон давлат бюджетининг 6 ой ичида тўпланган даромадлари 58,2 трлн. сўмни ташкил этди, бу ўтган йилнинг шу даврига нисбатан 7,5 трлн. сўмга кўп (+ 14,7%).
Даромаднинг асосий қисми солиқ ва божхона тушумларига тўғри келади. Шу билан бирга, солиққа тортилмайдиган манбалар улуши, авваламбор, давлат улушига дивидендлар тушумлари (фойда) кўпайиши ҳисобига ўсмоқда.
Умуман олганда, 1-июл ҳолатига солиқ тушумлари 45,9 трлн. сўмни ташкил этди (Давлат солиқ қўмитаси томонидан йиғилган, Божхона қўмитаси ва бошқа тушумларни ҳисобга олмаганда), бу ўтган йилнинг шу даврига нисбатан 6,8 трлн. сўмга (17,2%) кўпдир.
Иккинчи чоракда солиқ тушумларининг пасайишига ва иқтисодий фаоллик ва солиқ имтиёзларига қарамай, биринчи ярим йилликда солиқ тушумлари коронавирус пандемияси даврида ошиб борди.
Давлат бюджети даромадларининг асосий қисми қуйидаги солиқлардан ҳосил бўлади: ҚҚС — 14,3 трлн. сўм (жами даромадларнинг 24,6%), даромад солиғи — 11,8 трлн. сўм (20,3%), шахсий даромад солиғи — 7 3 трлн. сўм (12,5%), ер қаъридан фойдаланганлик учун солиқ — 7,6 трлн. сўм (13%) ва акциз солиғи — 5,8 трлн. сўм (10%).
Биринчи ярим йилликда давлат бюджети харажатлари 9,5 трлн. сўмга ўсиб, 64,878 трлн. сўмни (+ 17,3%) ташкил этди. Шундай қилиб, 6,721 трлн сўмлик бюджет камомади шаклланди.
Умумий харажатлар таркибида энг катта улуш ижтимоий соҳага тўғри келади — 34,6 трлн. сўм (53,4%).
Ҳисобот даврида маҳаллий бюджет даромадлари 12,87 трлн. сўмни, харажатлари эса 20,2 трлн. сўмни ташкил этди.
Иккинчи чоракда (апрел-июн) биринчи чоракка нисбатан солиқ тушуми 3,96 трлн. сўмга камайди.
Норманинг этакчи мутахассиси Жорилла Абдуллаев, қуйидагилар солиқ тушумларининг камайишига олиб келганлигини таъкидлади:
солиқ тўловчиларнинг иқтисодий фаолиятига таъсир қилган пандемия;
йил бошидан ҚҚС бўйича ставка ва бошқа кўрсаткичларнинг пасайтирилиши — бюджет даромадларини таъминлайдиган асосий солиқ;
пандемия (туризм, овқатланиш ва бошқалар) дан кўпроқ зарар кўрган кичик бизнес ва соҳаларга, биринчи навбатда, тадбиркорлар фаолиятига боғлиқ бўлмаган солиқларга (мулк, ер солиғи), шунингдек ижтимоий солиқ ва солиқларга имтиёзлар ва преференциялар бериш ҳақида айтиб ўтилган.
Солиқ тушумларининг кўпайиши сабаблари қуйидагилар:
даромад солиғи ва фойдали қазилмалардан фойдаланганлик учун солиқни тоғ-кон корхоналари ҳисобига кўпайтириш. Улар учун солиқ ставкалари оширилди, фойдани солиққа тортиш тартиби ўзгартирилди. Бу қимматбаҳо металларга нархларнинг ўсиши билан бир қаторда бюджет даромадларининг кўпайишини таъминлади;
баъзи тўловчиларнинг 2019 йил охирига қадар 1 миллиард сўмдан ортиқ маблағ айлангач, умумий белгиланган солиқларни тўлашга ўтишлари;
ресурсларга солиқ ставкаларини индексация қилинди ва оширилди;
биринчи чоракда солиқ тушумларининг анча юқори даражаси;
давлат корхоналари томонидан 2019 йилда олинган соф фойда бўйича давлат улушига ҳисобланган дивидендлар бюджетига тўлиқ ёъналтирилиши;
давлат ва маъмурий органлар, судлар ва прокурорлар, вазирликлар ва идораларнинг депозит ҳисобварақларида шаклланган маблағлар қолдиқларининг 50% солиқ, мажбурий тўловлар, йиғимлар ва пенялардан ушлаб қолиш ҳисобига бюджетга ўтказилиши.
Асосий хулосалар:
Пандемия хужалик юритувчи субъектларнинг молиявий-хўжалик фаолиятига жиддий салбий таъсир кўрсатди ва бу бюджетга солиқ тушумларига таъсир қилди. Давлат томонидан кўрилаётган чора-тадбирлар маълум даражада хўжалик юритувчи субъектлар фаолиятида юзага келадиган муаммоларни юмшатди ва давлат бюджети даромадларини таъминлаш билан боғлиқ катастрофик вазиятнинг олдини олишга ёрдам берди. Солиққа тортишдаги ўзгаришлар имтиёзлар ва преференциялар орқали кичик бизнесни қўллаб-қувватлаш учун киритилди. Шу билан бирга, мамлакатнинг энг йирик корхоналари бюджет йуқотишларини қоплайдиган ва солиқ тушумларини таъминлайдиган асосий субъектларга айланди.