Россия урушда Марказий осиёликларга қандай муносабатда бўлади

“Россия санкцияларни четлаб ўтиш учун Марказий Осиё республикаларидан фойдаланади ва босиб олинган ҳудудлардаги вайрон қилинган биноларни тиклаш учун муҳожирларни Украинага юборади ва уларни турли қуролли тузилмаларга ёллайди”, деб ёзади Ғарб нашрлари.

Москва меҳнат муҳожирларини Украинадаги урушга жалб қилиш учун қийноқлар ва босимларни рад этади. Бироқ ҳуқуқ ҳимоячилари, муҳожирлар ва уларнинг яқинлари Россия расмийларининг сўзларини инкор этувчи далиллар келтирмоқда. Марказий осиёликларнинг салмоқли қисми ихтиёрий равишда Россия армиясида хизмат қилиш учун шартнома имзолайди, бироқ кўпчилик репрессияларга дуч келади ва босим остида урушга боради, дейди ҳуқуқ фаоллари.

Берлиндаги Карнеги Россия ва Евроосиё тадқиқотлари маркази ходими Темур Умаров шундай дейди: “Агар биз сўнгги 30 йил ичида замонавий Россия қандай ривожланганига назар ташласак ва Россиядан чиққан барча йирик нарсаларни, жумладан, Сочи Олимпиадасининг ақлдан озган лойиҳалари, кейин Марказий Осиё давлатларидан келган муҳожирлар уларга катта ҳисса қўшганини кўрамиз. Ва энди, Россия бошқа устуворликларга эга бўлса ва у Украина шаҳарларини вайрон қилганда, кейин эса қўшиб олинган ҳудудларда ўзи томонидан вайрон қилинган объектларни тиклаганда, у урушдан олдин фойдаланган барча ресурслардан фойдаланади. Россия бу вазиятда фойдадан улуш олади — Марказий Осиёда мавжуд бўлган аҳолининг ортиқча қисми Россиянинг меҳнат ресурслари бўйича камчиликларига жуда мос келади. Айнан шу одамлар рус жамияти тайёр бўлмаган ишни камроқ пул эвазига бажаришга тайёр.

Москва Украинада уруш бошланганидан бери меҳнат муҳожирларига эътибор қаратгани ажабланарли эмас. Чет эллик ишчилар орасида қизиқиш уйғотиш учун, 20 сентябр куни, Россияда сафарбарлик эълон қилинишидан бир кун олдин, Давлат Думаси зудлик билан фуқаролик тўғрисидаги қонунга ўзгартиришлар киритди. Ўзгартиришларга кўра, Россия фуқаролигини олишни режалаштирган ҳар қандай хорижлик Россия армиясида шартнома асосида бир йил хизмат қилиши шарт. 2022-йил охирида Украинада ҳалок бўлганларнинг жасадлари Марказий Осиё мамлакатларига қайтарилиши маълум бўлганига қарамай, бундай хабар муҳожирларнинг Россияга боришини тўхтата олмади.

Улар Россия қамоқхоналаридан муҳожирларни фаол равишда жалб қила бошладилар. 2022 йилнинг ёзида Вагнер раҳбари Евгений Пригожин жазо жойларига ташриф буюришни бошлади. Муҳожирлардан бири жазо муддатини ўташ вақтида адвокати билан алоқада бўлган. Унинг сўзларига кўра, Пригожин келиши вақтида маҳбусларнинг асосий қисмидан Ўрта Осиёдан келган муҳожирлар ажратилган. Аввалига уларга ёлланма аскарлар билан шартнома имзолашни таклиф қилишди, улар тугагандан сўнг уларни қўйиб юборишга ваъда беришди. Бироқ, сафарбарлик эълон қилингандан сўнг, Вагнердан янги келган ишга қабул қилувчилар янада қатъиятли бўлишди.

Свердловск вилоятидаги қамоқхонада маъмурият муҳожирларни ташвиқот даври учун махсус казармага жойлаштирди.

Украинада марказий осиёликларнинг ўлими уруш бошланганидан сўнг кўп ўтмай пайдо бўла бошлади. Ўлимнинг ҳужжатлаштирилган фактлари 2022 йил октябр ойида маълум бўлди. Вагнерларининг кўмилган жойларини ажратиб турадиган қизил-сариқ-оқ гуллар билан янги қабрлар пайдо бўла бошлади.

“Фряново қишлоғидаги шундай қабристонлардан бирида маҳаллий аҳолидан бири видеони ёзиб олди. Унда аёл «20 дан ортиқ қабрларни» санаган. Ушбу видеога кўра, 2023-йилнинг феврал ойида у ерда 22 нафар ёлланма аскар дафн этилган, жумладан, икки қирғиз, икки ўзбек ва бир тожик. Май ойининг ўрталарида у ерда 74 та қабр бор эди. Бироз вақт ўтгач, Луганск яқинидаги худди шундай қабристонда вагнеритларнинг 42 қабри топилди», деб ёзади Ғарб нашрлари.

Уларнинг сўзларига кўра, Новосибирск яқинида, Иркутск, Свердловск ва Самара вилоятларида Вагнерда ҳалок бўлганларнинг қабрлари бўлган қабристонлар топилган. “У ерда жами 629 нафар шахс аниқланди. Камида 93 нафари Марказий Осиёдан бўлган: 19 нафар қирғиз, 34 нафар ўзбек ва 40 нафар тожикистонлик. Қабрлар устидаги эркакларнинг исмларини кўрган ўлганларнинг яқинлари уларга яқинларининг ўлими ҳақида ҳеч ким айтмаганини айтишади. Шахслар аниқлангандан сўнг, баъзилар жасадларни уйларига олиб кетишга муваффақ бўлишди”, деб ёзади Ғарб ОАВ.

Вагнерга Россия қамоқхоналаридаги маҳбусларни ёллаш тақиқланганидан сўнг, Россия Мудофаа вазирлиги бу билан шуғуллана бошлади. Украинада ҳалок бўлганларнинг яқинларининг сўзларига кўра, Россия армиясининг ёлловчилари маҳбусларни 2022-йил сентабр ойидаёқ жалб қила бошлаган, бироқ улар буни собиқ хавфсизлик ходимлари жазони ўтаётган қамоқхоналарда қилган.

“2023 йил январ ойидан бери Россия Федерацияси Мудофаа вазирлиги қамоқхоналардан маҳбусларни ёллашда монополистга айланди ва Пригожинга буни тақиқлади. Аммо ишга олиш усуллари ёлланма аскарларники билан бир хил бўлиб қолди. Маҳбуслардан бири рафиқаси билан суҳбатда, рад жавобига қарамай, армия билан шартнома имзолашга мажбур бўлганини айтди. Маҳкумларнинг яқинлари ҳам охирги пайтларда колонияларда қолиш шароити янада ёмонлашганини айтишди. Маҳбусларнинг сўзларига кўра, Россия Мудофаа вазирлигидан ёлланганлар Астрахан, Волгоград, Нижний Новгород, Тула, Воронеж, Свердловск, Саратов, Челяблинск, Курган, Рязан, Мурманск, Оренбург, Владимир, Ростов, Кострома, Псков ва Ярославлда кузатилган. вилоятлар, шунингдек, Калининград, Транс-Байкал, Олтой ва Ставропол ўлкалари, Мордовия Республикаси, Мари Эл ва Коми, Ханти-Мансийск автоном округида”, — дейди Ғарб сиёсий технологлари.

Улар, шунингдек, март ойида Мудофаа вазирлигининг маршрутлари Мари Элдаги ИК-6 колониясига келиб, Пригожин келиб, маҳбуслар билан оғзаки гапирганини хабар қилишди. «Улар ўзлари билан Вагнер таркибида урушга кетган олти нафар собиқ маҳкумни олиб келишди. Улар урушда улар учун қанчалик яхши эканини ва барча ваъдалар бажарилганлигини айтишди. Бир вақтнинг ўзида Пригожин 2 марта 130 кишини ёллашга муваффақ бўлди. Амнистия қилинган маҳбусларнинг ҳикояларидан сўнг Мудофаа вазирлиги бир вақтнинг ўзида 200 кишини қабул қилди. Қолганларнинг тақдири нима бўлди, собиқ ёлланмалар ҳозир нима билан шуғулланаётгани ҳеч кимни қизиқтиргани йуқ”, — деди исмларини ошкор қилмаган ҳуқуқ ҳимоячиси.

 

ИК-6 дан Россия армиясига жалб қилинганлар Луганск ва Донецк яқинидаги ўқув марказларига юборилиб, у ерда «ЛХР» ва «ДХР» «халқ милицияси» билан олти ойлик шартномалар туздилар. Машғулотлардан сўнг собиқ маҳбуслар бўлинмалар жойлашган жойга жўнатилди ва у эрда яна бир йилга яна шартнома имзоладилар. «Вагнер томонидан ёлланган маҳкумлар каби ваъда қилинган олти ой ўрнига, Россия Мудофаа вазирлиги улардан бир ярим йил хизмат қилишни талаб қилмоқда. Бундан ташқари, маҳкумлар “халқ милицияси” таркибига киритилганлиги муносабати билан уларга эски намунадаги “халқ республикалари” ҳарбий билетлари берилади. Бундай «ҳужжатлар» ҳатто «ЛХР» ва «ДХР»да ҳам тан олинмайди ва шунинг учун маҳбуслар кўпинча дўконларда телефонлар учун СИМ-карталарни ҳам сотиб ололмайдилар», деб ёзади Ғарб сиёсий технологлари.

“Россия Мудофаа вазирлиги ёлланган маҳбусларга 100-150 минг рубл тўлашга ваъда берди. Бироқ, аслида, одамлар ВТБ банк картасида 40 минг рублдан кўп эмас. Ҳибсга олинганлардан бирининг рафиқаси эри картадан фойдаланиши учун унинг реквизитларини ўтказишга муваффақ бўлганини айтди. Аёлнинг сўзларига кўра, 2023 йилнинг январидан мартигача маош ҳеч қачон келмаган.

Кўпинча маҳбусларга керакли нарсалардан деярли ҳеч нарса берилмайди. Бузилган пулемётлар, йиртилган эски кийимлар, ўқ ўтказмайдиган жилет, сапер белкурак — буларнинг барчаси қамоқхона отрядларида одатий ҳол ҳисобланади «, — дейди ғарб нашрлари.

“Маҳбусларнинг омадлари келиб, фақат жароҳат олишса, улар ЛХР ва ДХР касалхоналарига тушишади. Ҳеч ким уларни Россияга олиб кетмайди, чунки уларда Россия ҳарбий гувоҳномаси йуқ ва ҳеч ким уларни «халқ республикалари» дан Россия Федерацияси ҳудудига олиб чиқмайди. Ёлланган маҳбуслар вафот этганда, уларнинг жасадлари ҳам камдан-кам ҳолларда Россияга олиб кетилади.

Марказий Осиёдан келган муҳожирларнинг яқинлари айтганидек, “биз улар учун иккинчи даражали одамлармиз”. Россия ҳеч қачон бошқа тери ранги ва кўз шакли билан чет элликларни ёқтирмаган. Урушда тирик одамларнинг сарф материаллари сифатида фойдаланиши буни яна бир бор исботлайди. Судланган муҳожирлар ва уларнинг яқинлари берган маълумотлар маҳкумларнинг танлаш имконияти қолмаганидан далолат беради. Ҳар қандай ҳолатда, агар улар РФ Мудофаа вазирлигининг минимал мезонларига жавоб берса, ишга олинади. Аммо Россияга ўз хоҳиши билан келган эркин мигрантлар ҳали ҳам уйларига қайтиб, ўз жонларини сақлаб қолиш имкониятига эга бўлади”, — деб ёзади Ғарб ОАВлари ўз манбаларига таяниб.